Шемонаиха ауданы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Қазақстан ауданы
Шемонаиха ауданы
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Аудан орталығы

Шемонаиха

Ауылдық округтер саны

8

Кенттік әкімдіктер саны

2

Қалалық әкімдіктер саны

1

Ауыл саны

33

Қала саны

1

Әкімі

Акулов Григорий Иосифович

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Шемонаиха қаласы, Иванов көшесі, №59

Тарихы мен географиясы
Координаттары

50°37′46″ с. е. 81°54′17″ ш. б. / 50.62944° с. е. 81.90472° ш. б. / 50.62944; 81.90472 (G) (O) (Я)Координаттар: 50°37′46″ с. е. 81°54′17″ ш. б. / 50.62944° с. е. 81.90472° ш. б. / 50.62944; 81.90472 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1928

Жер аумағы

4 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

42 081[1] адам (2023)

Ұлттық құрамы

орыстар (78,06%), қазақтар (16,06%), немістер (2,86%), армяндар (0,57%), татарлар (0,54%), украиндар (0,4%), басқа ұлт өкілдері (1,51%)[2]

Сандық идентификаторлары
Пошта индексі

071800-071813

Автомобиль коды

16

Шемонаиха ауданының әкімдігі

Қазақстан картасындағы Шемонаиха ауданы

Облыс картасындағы Шемонаиха ауданы

Шемонаиха ауданыШығыс Қазақстан облысының солтүстігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлініс. Аудан 1928 жылы құрылған. Ауданның аумағы — 4 мың шаршы шақырым. Орталығы – Шемонаиха қаласы.

Географиялық орны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Шығысында Глубокое, батысында Бородулиха, оңтүстігінде Ұлан аудандарымен және солтүстігінде Ресейдiң Алтай өлкесiмен шектеседi. Ауданда минералды-шикiзаттық қоры бар, атап айтқанда полиметалдық кендер, құрамында мыс, мырыш, алтын, қорғасын бар.

Өнеркәсібі мен шаруашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданның базалық салалары — ауыл шаруашылығы және кен өндiру саласы. Экономика құрылымында өнеркәсіп 45 пайызды, ауыл шаруашылығы 34 пайызды, сауда 12 пайызды, қаржы салымы 9 пайызды құрайды. Мыс-химиялық комбинат ауданның негiзгi өнеркәсiптiк кәсiпорыны болып табылады. Бұданда басқа өнеркәсiп салалары да ауданда жақсы дамыған. Қайта өңдеу өнеркiсiбi нан өндiру, сүт және ет өнiмдерi кәсiпорындары бойынша көрсетiлдi. Ауданның екi кәсiпорыны — Ертiс сирекжер компаниясы және Казниобий ИХМЗ — сирек кездесетiн металдар және сирекжер өнiмдерiн өндiрумен айналысады. Ауданның агроөндiрiстi кешенi төрт жүз жетпiс төрт ауыл шаруашылық қалыптастықтарынан құрылған, оның iшiнде төрт жүз жетпіс сегіз шаруа қожалығы, 37 жаупкершiлiгi шектеулi серiктестiк, 1 коммандативтік серіктестік, 2 өнеркәсiптiк кооперативi бар. Жарты жылдықта ауданда 23 мың тонна сүт, 3 мың тонна ет өндiрiлдi. Аудан 134 мың гектар жерге тұқым себілді, соның ішінде астық — 86 мың, кұнбағыс — 30, көп жылдық шөп — 9. Ауыл шаруашылығы тауарлық өнiмдерiн өндiру өткен жылы бес миллиард екi жүз жиырма бес миллион теңге құрады. Аудандағы негiзгi көлiк түрi автомобиль болып табылады. Аудан арқылы негiзгi темiр жол тармағы өтедi: Защита–Локоть, Семей–Алматы. Ауданда қалааралық, халықаралық және ұйалы телефон байланысы бар. Ауданның бiлiм беру саласында 32 жалпы бiлiм беру мектептерi, 5 балалар бақшасы, 2 колледж, 2 кәсiптiк-техникалық мектеп бар.

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданның климаты тым континенттік әрі қатал болып келеді. Қысы суық әрі ұзақ, жазы қоңыржай жылы. Қаңтарда ауданның орташа температурасы -18°С, шілдеде 19°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 400–800 мм. Жер беті сулары Ертістің біршама үлкен саласы — Үбі өзені мен оның көптеген салаларынан тұрады. Жер жамылғысы негізінен таулық-ормандық сұр, күлгін қара топырақты. Өсімдіктерден жазық бөлігінде селеу, бетеге, еркекшөп, бидайық, т.б. адырлы шығыс жағында майқарағай, қайың, терек, мойыл, қарақат, итмұрын тараған. Жануарлар дүниесі қасқыр, түлкі, қоян, сарышұнақ, суыр, аю, марал, бұғы, елік, құдыр, сілеусін, құндыз, шіл, кекілік, жапалақ, үкі, сауысқан, қарға, т.б. тұрады.

Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1939 1959 1970 1979 1989[3] 1999 2009[4] 2021
 41694 51414 64152 63783 67561 57815 49202 42282

Тұрғындары 43 736 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 15,36%, орыстар – 78,72%, немістер – 2,85%, украиндар – 0,49%, татарлар – 0,58%, шешендер – 0,26%, армяндар – 0,54%, беларустар – 0,22%, өзбектер – 0,233%, әзірбайжандар – 0,17%, корейлер – 0,11%, басқа ұлт өкілдері – 0,48%.

Әкімшілік бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

34 елді мекен 1 қалалық, 2 кенттік әкімдік пен 8 ауылдық округке біріктірілген:

Әкімшілік бірлік Орталығы Елді мекендері Халқы (2009)
Вавилон ауылдық округі Камышинка ауылы 5 2982
Волчанка ауылдық округі Волчанка ауылы 5 2174
Выдриха ауылдық округі Выдриха ауылы 2 2589
Жоғарғы Үбі ауылдық округі Жоғарғы Үбі ауылы 1 2349
Зевакин ауылдық округі Зевакино ауылы 3 2339
Каменев ауылдық округі Рассыпное ауылы 5 2495
Октябрь ауылдық округі Октябрьское ауылы 2 1494
Первомай кенттік әкімдігі Первомайский кенті 3 5709
Разин ауылдық округі Қызыл Шемонаиха ауылы 3 1553
Усть-Таловка кенттік әкімдігі Усть-Таловка кенті 4 6391
Шемонаиха қалалық әкімдігі Шемонаиха қаласы 1 19127

Әлеуметтік құрылымдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданның емдеу-алдын ала емдеу мекемелерi 40 объект, оның iшiнде 3 аурухана, 5 емхана, 10 дәрігерлік амбулатория, 17 фельдшерлiк-акушерлiк пункт, 5 тiс дәрiгерлерi кабинеттерi бар. Мәдени мекемелердiң тiзбесi келесi тұрпатта берiлген: 1 тарихи - өлкетану мұражайы, 1 мәдениет үйi, 15 клуб, 19 кiтапхана, 2 стадион, 3 спорт кешенi. Бiздiң ауданда тұратын әр ұлтты халықтың мәдениетiн және салт дәстүрiн тереңдете зерделеу мақсатында аудандық Достық Үйi жұмыс iстейдi, оны базасында ағымдағы жылы қазақ тілін оқыту Орталығы ашылады.

Аудан тұлғалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Гребенщиков Георгий Дмитриевич (1882–1964) — жазушы. АҚШ Оксфорд университетiнiң философия докторы, белгiлi қоғам қайраткерi. Николаев кенi ауылында (қазiргi Шемонаиха ауданы) дүниеге келген. ХХ ғасырдың басында Ресейдiң саңлақ беллетристиктерiнiң қатарында саналған. В.Шишков, М.Горький, И.Бунин, Н.Рерихтермен достық қарым-қатынаста болған. 1920 жылы Америкаға қоныс аударған, өмiрiнiң соңына дейiн осы жерде тұрған. 1933 жылы Нобель сыйлығына ұсынылған, бiрақ-та И.Буниннiң пайдасы үшiн одан бас тартқан. Оның шығармаларының iшiнде "Чураевы", "Гонец", "Письма с Помперага", "Моя сибирь", "Егоркина жизнь" және тағы басқалары бар.
  • Иванов Анатолий Степанович (1928–1999) — жазушы. Шемонаиха ауылында шаруа отбасында дүниеге келген. 1950 жылы Қазақ мемлекеттiк университетiн бiтiрген. Журналист мамандығын алғаннан кейiн "Прииртышская правда" газетiнде, "Сибирские огни" газетi редакторының орынбасары болып жұмыс iстеген. 1972 жыл — "Молодая гвардия" журналының редакторы. Жазушы ретiнде атақты "Алкины песни" шығармасы алып келдi, кейiнiрек "Вечный зов", "Тени исчезают в полдень", "Повитель" романдары жарық көрдi. "Вечный зов" фильмiнiң сценариi үшiн Ивановқа "Социалистiк еңбек ерi" атағы, КСРО мемлекеттiк сыйлығы берiлдi.
  • Попов Александр Гаврилович — суретшi. 1926 жылы Шемонаиха ауданы Выдриха ауылында дүниеге келдi. 1935 жылы отбасымен Алматыға көшiп барды. 1946–1951 жылдары Гоголь атындағы көркемсурет училищесiнде оқыды. Суретшi орындаушы және сурет салу мен сызу оқытушысы мамандығын алды. Жұмыс жолын 1951 жылдан Шемонаиха ауылының №1 орта мектебiнде сурет салу мен сызу пәнiнiң мұғалiмi болып бастады. Оқытушылық қызметке 24 жылын арнады. 10 жыл ағымында балалардың бейнелеу студиясын басқарды. Аудан, облыс, республика деңгейiнде бiрнеше рет көрмелерге қатысты. 2001 жылы Шығыс Қазақстан облыстық өнер мұражайында Поповтың соңғы жеке көрмесi болып өттi.
  • Морозов Борис Филиппович — суретшi. 1944 жылы Песчанка ауылында дүниеге келдi. Мәскеу қаласы Н.Крупская атындағы халықтық Бүкiлодақтық өнер университетiнiң түлегi, сурет және бейнелеу өнерi факультетiнде оқыған. 1969 жылы Қазақстан Республикасы суретшiлер Одағының мүшесi атағына ие болды. Облыстық, республикалық және бiр халықаралық Германия, Чехословакия, Венгрия, Болгарияда экспонатталған көрменiң қатысушысы. 30 жылдан астам уақытта балалардың "Ласточка" бейнелеу өнерi студиясын басқарады. Шығыс гуманитарлық колледжi филиалында оқытушы. "Бейнелеу өнерi" номинациясында мәдениетке қосқан үлесi үшiн Шығыс Қазақстан облысы әкiмi сыйлығының 2005 жылғы жүлдегерi.
  • Голиненко Валентин Григорьевич — ақын. 1954 жылы Қырғызстанда Қара-Балта қаласында дүниеге келдi. 1962 жылы отбасымен Шемонаиха ауданы Первомай кентiне көшiп келедi. Әскери мiндетiн Потстдамда советтер әскерi тобында өтедi. 1975–1977 жылдары Томск политтехникалық институтында оқыды. 1986 жылы М.Горький атындағы әдеби институтын бiтiрiп, "Әдеби жұмысшы" мамандығын алды. Бүкiлодақтық жас ақындардың 8 және 9 кеңестерiнiң өкiлi. өлеңдерi аудандық, облыстық, республикалық, бүкiлодақтық басылымдарда ("Простор", "Сибирские огни", "Ленинская смена", "Октябрь", "Истоки", "Моладая гвардия", "Студенческий меридиан") жарияланды. Первомай кентiнде тұрады.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]