Шоқанның сот реформалары туралы жазбалары
Шоқанның сот реформалары туралы жазбалары - XIX ғасырдың 60 жылдары патшалық Ресейдің қазақтар үшін отарлық әкімшілік - басқару органдары мен сот жүйесін қайта құру реформалары жөнінде Шоқан Уәлихановтың жазған мақалалары мен хаттары.
Реформаның мәні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бұл реформаның жалпы рухын қуаттаған Шоқан қазақ халқының саяси-экономикалық құқықтары мен мүдделерін ғылыми тұрғыдан дәлелдеп, қорғауға тырысты. Реформаның прогрестік заңдылыққа сүйеніп, халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға, қазақ халқының орыс халқымен достығын нығайтуға бағытталуын қуаттады. Патша үкіметінің 1854 жылы XIX мамырдағы қазақтың билер сотын сайлау принципіне көшіру мен мемлекет органы арқылы бекітілуі жөніндегі заңына Шоқан қарсы шығып, сот реформасының бұл түрі халық мүддесіне қайшы келетінін көрсетті. Ол "билерге чиновниктік атақ беріп, олардың лауазымын көтеруді көздеген бұл заң" - билікті халықтың әдет-ғұрыптары мен құқығынан ешбір хабары жоқ баққұмар байларға береді деген ойда болды. Бұл тәртіппен сайланған чиновник-билер жұрттың бәрінен пара беріп жүретін болыстар тәрізді болып кетеді деп қауіптенеді. Шоқан 1854 жылғы заң халықтың мүддесіне қайшы келеді және империяның отаршылық заңдары мен соттарының рөлін арттырады деп, бұл соттық реформаға қарсы шықты.
Қолданылған әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Уәлиханов Шоқан, Мақалалары мен хаттары, А., 1949.