Шоқпарбас плаун
Ботаникалық сипаттамасы.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шоқпарбас плаун – жылдық төрт мезгілінде де көгеріп тұратын, көп жылдық, споралы, бұталы өсімдік. Сабағы жер бетіне қисайып, жайылып өседі. Жер бетіндегі жайылып жатқан сабақтан бұтақшалар тік өседі де, биіктігі 1,5 метрге дейін жетеді. Жапырақтарының пішіні сопақша, жұмыртқа тәрізді. Олардың ұшында өткір, ақ түсті, ұзын шаш сияқты жіңішке зат, ал бұтақшаларының ұшында 3 – 4 споралы масақшасы болады. Шілде айының екінші жартысында масақшалардан сары түсті ұнтақ – споралар төгіледі. Оларға су жұқпайды,жылтылдап сусып тұрады.
Табиғатта таралуы.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Республикамыздың оңтүстік, шығыс облыстары тауларының тастақты беткейлерінде, аршалы ну тоғайлардың, жабайы бұталардың арасында өседі. Дәрілік шикізат ретінде өсімдіктің жас бұтақшаларын және спораларын жаз, күз, көктем айларында жинап алады. Ол үшін плаунның жас бұтақшаларын өткір қайшымен кесіп алып, майдалап турайды да, көлеңке жерге кептіріп, қағаз қапшықтарға салып сақтайлһды. Кептірілген спораларды ірі көзді елеуіштермен елеп алады.
Химиялық құрамы.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Өсімдік бұтақшалары мен спораларының құрамында плаватин, ликопотин, плаватоксин деп аталатын алколоидтар, клетчатка, споронин, минералды заттар, қант және басқа да заттар болады.
Қолданылуы.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Халық емінде өсімдіктің ұнтақталған дәрілік заты вазелинмен, салидолмен араластырылып бұзаулардың тазқотырын, құлынның түрлі қышымаларын емдеген. Малдың буындарына жағып, ісігін қайтарған. Әдетте плаунның 20 пайыздық майлы қоспасы дайындалып, дәрі ретінде пайдаланылады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шәріпбаев Н. Малдың тыныс алу мүшелерінің ауруларын емдеу үшін қолданылатын дәрілік өсімдіктер // Шоқпарбас плаун. — "Қайнар", 1988. — Б. 193. — (Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану). — 5700 таралым. — ISBN 5 - 629 -00074 - 5.