Шілтер жапырақты шәйқурай
Шілтер жапырақты шәйқурай — Қазақстанда кездесетін 7 түрдің ішіндегі едәуір танымал түрі. Қазақстанның барлық аудандарында, өзен жағасында, шалғынды далада, бұталы өсімдіктер арасында, тау сайларында, беткейлерінде, тың жерлерде өсіп-өнеді. Оның жіңішке мықты ьұтактары бар, одан жылда қатты бірнеше екі қырлы сабақтар тарайды. Жапырағы қарама-қарсы орналасқан, элипс тәрізді, жиектері бітеу. Бұл түрдің жапырағына тән ерекшелігі көп нүктелі бедері бар, эфир майының тұнық тамшыларымен толтырылған. Егер жапырақты күнге қарайтын болсақ, олар жіңішке инемен тесілгендей болып көрінеді. Осыған байланысты бұл түр «Шілтер жапырақты шәйқурай» деген атау алған. Гүлдері едәуір көлемді, жалтыр сары, қалқан секілді сыпырғыға жиналған. Тостағаншалары мен күлтелері 5-тен, көп аталықтары 3 шоққа бөлінген. Тостағаншалар мен күлтелерінің жиегінде қара нүктелер анық көрінеді, үйекген уқалаған кезде қызғылт сары бояғыш зат көрінеді. Осы себепті бұл өсімдіктің гүлін жүннен тоқылған киімдерді сары туске бояу үшін қолданады. Тозаңдануы жәндіктер арқылы. Гүлдері шырынсыз бірақ ашық, бояуы және тозаңның шамадан тыс көптігі жәндіктерді шақырады. Гүлдеуі мекеніне байланысты маусымнан тамызға дейін созылады. Тұқымы тамыз және қыркүйек айларында жетіледі. Бұл үш қырлы, қоңыр түсті қауашақтар басқалардан ерекше көзге түседі. Құрғақ күндері ашылады да, жаңбырлы күндері жабылып тұрады. Тұқым саны көп, ұсақ қара қоңыр түсті, қауашақтың жоғарғы жағындағы тесіктен қозғалғанда шашылып түседі.
Медицинада[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шәйқурайдың жер беті бөлігінің құрамында биологиялық белсенді заттар, эфир майы және витаминдер бар. Гүлдеу кезінде жиып алынған шәйқурайдың жеке өзі немесе қоспасы түрлі елдердің ғылыми және халықтық медицинасында кеңінен қолданылып келеді. Славян халқының мақалы: „Қалай ұнсыз нан пісіру мүмкін болмаса, шәйқурайсыз адам мен жануардың ауруын емдеу мүмкін емес“. Бұл өсімдік суық тигенде, микробтарды өлтіруге және жараны емдеуге қолданылады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
А. А. Иващенко. Қазақстан өсімдіктер әлемі. Алматыкітап баспасы, 2012.