Шөл жануарлары

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Өсімдіктер секілді жануарлар да шөл далада суды үнемдеуді үйренген.Сол жануарлардың бірі – түйе.Оның ағзасы шөл даланың ыстығында ағзадағы суды үнемдеуге қалыптасқан.Түнде шөл далада ауа-райы суытқанда, оның денесіндегі температура 34 градусқа дейін түседі, ал күндіз 40 градусқа дейін көтерілгенімен түйе мүлдем терлемейді. Артық ылғалды май түрінде арқасындағы өркештерінде сақтап, ағзада су мөлшері төмендеген сәтте өркешіндегі май өзінің құрамындағы суды бөледі.Келесі бір су көзін тапқанша ағзадағы ылғалды үнемдеп, түйе бір ішкенде екі жүз литр су іше алады.Түйенің көзі өткір.Көзінің жақсы көру қабілеті мен нәзік иіс сезу қабілеттілігімен шөл далада дұрыс бағыт тауып суды 10 шаршы метрден сезе алады.Көптен бері адамдар шөл даламен ауыр жүктерді алып өту үшін түйені қолданып келеді.Көшпенділер шөл далада түйенің сезімталдығының арқасында жол таба білген.Түйенің сүті мен етін азық ретінде қолданып, терісінен мата жасап немесе отын ретінде қолданған.Шөл даланы мекен ететін жануарлардың көпшілігі түнде және бейуақытта белсенді.Мысалы, қосаяқ қараңғыда ұзын мұрты мен үлкен көзінің арқасында бейімделе алады. Күндіз қосаяқ күннің ыстығынан тығылып, терең тармақты індерінде жатады.Бұл кеміргіштер құм үстінде артқы ұзын аяқтарымен секіріп, ұзын шашақ құйрығымен теңгерімін сақтап жылдам орын ауыстырады.Олар ұзаққа және тез секіреді.Қосаяқты құмға құлап қалмас үшін, оның артқы аяғы қалың жүнмен қапталған.Қыста ұйқыға кетеді. Бүйе де тігінен терең ін қазады.Бұл шөл дала өрмекшісі сусыз бейімделе алады.Ол оны азығы құрт – құмырсқалардың бойынан алады.Сарышаян да өзін дәл осылай сумен қамтамасыз ете алады.Сарышаян түнгі жыртқыш, адамның өміріне де қауіп төндіре алады.Ол өзінің азығын алдыңғы аяқтарымен ұстап, инесін арқасы арқылы майыстырып шаншып өлтіреді.Сарышаян көбісінде құрт – құмырсқалармен, қырықаяқпен және өрмекшілермен қоректенеді. Орталық Азия шөл далаларын мекен ететін дала тасбақалары көктемде шөл дала көгергенде өздерінің жер асты ұяларынан шығады, ал күн қайта қатты ысыған кезде олар қайтадан ұйқыға кетеді.