Электр энергиясының көздері
Электротехника[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бүкіл электртехниканы ең қарапайым түрде үш нәрсе деп қарастыруға болады: электр энергниясының көздері, энергия беру желілері-сымдар.Сымның қимасының ауданы, өткізгіштің және бар болса оқшаулағыштың материалы маңызды болады.Жалпы алғанда, электр энергиясының көздері электргенератор және аккумуляторлы батарея.Аккумуляторда химиялық энергия электр энергиясына түрленеді.Электргенератор механикалық энергияны электрлікке түрлендіреді. Электргенераторлар өнеркәсіптік энергетиканың негізін құрайды.Генераторлар гидроэлектр станцияларында (ГЭС), жылу және атом электр станцияларында (ЖЭС және АЭС) орнатылған. ГЭС-те генераторлар су ағысының әсерімен қоғалады.Мұндай станцияларды өзендерге салады. ЖЭС-те генераторды айналдыруға жанған отыннан, мысалы көмірден алынған жылу энергиясы пайдаланылады.АЭС-те атом энергиясы «жұмыс істейді». Электргенератордың негізгі бөлшектеріне ротор мен статор жатады. Ротор сыртқы заттың- ГЭС-тегі судың күшімен айналады.Ротор айналған кезде статорда электр тогы пайда болады.
Электрқозғалтқыш[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Электрқозғалтқыш- бұл да электргенератор, тек ол керісінше жұмыс істейді.Егер электрқозғалтқыштың статорының сымдарымен ток жүрсе, ротор айналады. Әдетте ротор статордың ішінде орналасады. Электргенераторлар айнымалы токты ғана өндіреді, электрқозғалтқыш айнымалы токпен де, тұрақты токпен де жұмыс істей алады.Айнымалы токты тұрақтыға түрлендіру үшін түзеткіштер қолданылады.Тұрақты токпен жұмыс істейтін әлемдегі бірінші электрқозғалтқышты 1834 жылы орыс ғалымы Б.С.Якоби жасаған. Айнымалы токтың электрқозғалтқышы одан екі жыл бұрын пайда болған, оны америкалық физик Дж.Генри ойлап тапты.Іс жүзінде қолдануға жарамды электргенераторлар 1830-шы жылдары пайда болды.
Электрогенератор[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Электргенераторлар- кез-келген электр станциясының негізі. ХІХ ғасырда электр станцияларын электр энергиясын пайдаланатын орындарға- зауыт пен фабрикаларға мүмкіндігінше жақындатып салған. Электр энергиясын қашық жерлерге беру техникасы жетілгеннен кейін электр станцияларын зауыттарға «байлап» қоймауға жол ашылды.Мұндай электр станцияларын біраз уақыт бойы орталық деп атады.
Әлемдегі бірінші орталық электр станциясын 1881 жылы Нью-Йоркте Т.А.Эдисон салған, ол жылу электр станциясы болатын. Ең бірінші ГЭС-ті 1880 жылы Ұлыбританияда салды. Әлемдегі бірінші атом электр станциясы 1954 жылы Калугна облысындағы Обнинск қаласында іске қосты.Бұл АЭС 2002 жылға дейін жұмыс істеді.
Қызықты деректер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қозғалатын ротордың ішінде қозғалмайтын статоры бар әдеттен тыс электр моторлары да болады. Мұндай қозғалтқыштың үлгісі- өте дәл навигациялық жүйелерде пайдаланылатын электрлік гироскоп.
Дерек көздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Техника, Балалар энциклопедиясы РОСМЭН,Мәскеу 2012