Эмма Гамильтон

Emma, Lady Hamilton
by George Romney, circa 1785
Дүниеге келгені:	Үлгі:Birth-date Neston, Cheshire, England
Қайтыс болғаны:	Үлгі:Death-date Calais, Франция
Cause of death	Liver failure
Known for	Mistress of Lord Nelson
Title	Леди
Жұбайы:	Sir William Hamilton
Балалары	Horatia Nelson

Эмма Лайон (1765 жылы Чешир графтығында отын кесушінің отбасында дүниеге келгеy, - Қаңтардың 15 , 1815) - Горацио Нельсонның жары. Қаршадай күнінде әкесін ағаш басып қалып, жетім өскен, алты жасынан қой бағып, сәл бұғанасы қатайғанда өзге үйлердің балаларына қарасып, анасына көмектескен. Жастайы­нан жоқ-жітіктікті көп көрген Эмманың бағын ашар бір қасиеті – сұлулығы еді. Сексенінші жылдардың ортасында өз бетінше Лондонға барғанда ол осы қасиетіне сенген болатын. Біраз уақыт жалшылық, сатушылық жасаған соң күндердің бір күнінде қаладағы белгілі куртизанка мисс Келлидің назарына ілігеді де, Лондон аристократиясының ортасына түсіп, бұрынғысынан да ажары ашыла береді. Оның сұлулығына, сүйкімділігіне таң-тамаша қалғандардың арасында данышпан Гете де, әйелдер әміршісі деп әспеттелетін кәдімгі қуаяқ Казанова да бар.

Эмма жанындағыларға жақсылық жасауға жақын тұратын мінезінен жамандық табады. Өзінің немере ағасы Томас Кидті флоттағы әскери қызметтен босатуға әрекет жасап жүріп ол Джон Уоллет-Пойн деген бай аристократтың арбауына оралады. Ол бір оңбаған болып шығады. Эмманың аяғы ауыр екенін естісімен аяқ астынан алыстағы теңіз сапарына аттанады да, мұны кәдімгі бір жағалауда ұмытқан затындай-ақ қалдырып кете барады. 17-ге жасы жаңа жеткенде нәрестелі болған Эмма көшеге шығады…

Сұлулығы сорына біткендей жүрегі жараланып, жаны жасып жүрген шағында Эмма атақты Уорвиктер әулетінен шыққан Ч.Гренвиллдің үйіне күтушілікке кіріп, біраз уақыт қайтадан еңсе тіктейді. Табиғатынан талантты жаратылған ол жаңағы үйге әріпті зорға танитын күйде келіп, айналасы төрт жылдың ішінде қожайындардың жеке кітапханасының көмегімен-ақ жан-жақты білімді тұлғаға, сөйлеп кетсе кім-кімді де сүйсіндіретін сырлы сұлуға айналады. Сөйтіп жүріп әлгі Гренвиллдің үйінде ұйымдастырылатын салтанатты жиын-тойларға да қатысты­рыла бастайды. Үй иесінің нағашысы Неаполь сарайындағы ағылшын елшісі, король Георг ІІІ-нің досы сэр Уильям Гамильтон 1784 жылы Лондонға келген бір сапарында жиенінің үйінде жүрген сұлу қызметшіге көз тастайды. Бұл хикаяның аяғы жақында ғана әйелі қайтыс болған, перзентсіз сэр Гамильтон­ның Эмманы Неапольға алып кетуімен бітеді. Эмма Гамильтон енді Неаполь сарайының жарқыраған жақұтына айналады. Король Фердинанд ІV пен королева Мария Каролина Эмманы соншама жақын тартып, бірте-бірте мемлекеттің іргелі мәселелері жөнінде елшінің әйелімен ақылдасып отыруды әдетке айналдырады. Өзі сұлу, өзі ақылды, өзі білімді Эмма Гамильтон Адриатика інжуі атала бастайды. Бойына біткен бар қасиетін пайдаланып, ол қай мәселеде де өз елінің мүддесін алға ұстай біледі, Англияға құрлықтағы елдердің біразы қарсы шыққан сол соғысқа Неапольдің қатыспауына қол жеткізеді. Неапольға Париждің атарға оғы жоқ-ты ол кезде. Жатса да тұрса да отанын ойлаған леди Гамильтон Англияға қатысы бар жайдың бәрінен жақсы хабардар, әсіресе адмирал Нельсонның жер жарған атағына қанық болатын… Неаполь портына Нельсон эскад­рильясы кірген тұста Горационың жасы 34-те, Эмманың жасы 28-де еді. Осының алдында ғана адмирал Неапольдан француздарды тықсыра қуып шығып, король отбасының мәртебесін қалпына келтірген-ді. Сондықтан мұндағы ел Нельсонды өзінің құтқарушысындай қабыл алып, бөлекше құрмет көрсетті. Адмиралды Эммаға таныстырған сәтте сэр Гамильтон осы адамға менің әйелім ғашық болып қалады-ау дегенді ойламаған да. Неге дейсіз ғой? Мәселе мынада. Нельсон туралы түсірілген фильмдерде, суретші­лердің картиналарында адмирал сымбатты тұлға болып бейнеленеді. Енді қалай, батыр емес пе? Ал дұрысында өмірдегі Горацио Нельсон нағыз сыйық­сыз деуге келетіндей кісі еді. “Аласа бойы, еңкіш денесі, бір орында тұрмайтын қимыл-қозғалысы, ащы дауысы, жансыз оң көзі, кесілген оң қолының бұлғақтаған жеңін кеудесіне қыстырып қойғаны сондай жаман әсер қалдыратын” – адмиралдың ғұмырбаян­шысы Т.Поукок осылай деп суреттейді. Харьковтың “Фолио” баспасы 2006 жылы шығарған “50 знаменитых историй любви” кіта­бында Эмма мен Горационы “Они смотрелись рядом, как нимфа и сатир” деп салыстырған. Кейбір кітаптарда леди Гамильтон адмирал Нельсонның дүрілде­ген даңқына қызық­қандай, оның ата­ғының арқасында өзі де тарихтың төрінде тұрып қалуға ұмтылғандай етіп жазып жатады. Біз­діңше, жеңіл сөз бұл. Атақ іздесе оны мадам Помпадур биігіне дейін көте­руге уәде еткен король Фердинанд­пен көңілдестігінің өзі көп көмек берер еді. Мәселе басқада еді. Мәселе леди Гамильтонның, бір кездегі Эмма Лайон­ның өмір бойы із­деген адамын жо­лық­тырғанында, өмір бойы аңсаған махаббатын тапқа­нында еді. Дәл осы сөзді біз Горацио Нельсонға орайластырып та айтамыз. Оның Эммаға жазған хаттарын оқыған адам кім-кімге де бәрінен бағалысы жеке басының бақыты, махаббаты екенін соншама сергек сезінбей қоймайды. “Мен сені сөзбен тұрмақ, ойыммен де өкпелете алмаймын. Жан-тәніммен сендікпін, өзіңе байлап, тұтқындап алдың мені”, “Сендей жан досыммен қоштасу етіңнен ет кесіп алғандай ауыр екен…”, “Махаббатым менің, періштем менің, Көктен жіберген қымбаттым менің, жер қойнына кіргенше жаным сүйер жалғызым менің…”, “Егер жер бетінде киелі бір кісі қалса, ол сенсің. Сені киелі ететін қасиет – басқалардан жақсырақ болуға қабілетті екендігің… Біздің мына зұлмат заманымызда сен адалдық, тазалық пен жан жомартты­ғының үлгісін көрсетумен келесің…”.

Осы арадан бір тоқтайық. Горацио Нельсон мен Эмма Гамильтонның, Лон­донда заңды жары бар, бүкіл Ұлыбри­тания ұлықтап отырған алтын басы бар адмирал Нельсонның, Неапольда заңды жұбайы бар, бүкіл корольдіктің бетке шығар адамы үкілеп ұстап отырған қадірлі басы бар леди Гамильтонның жұрттың сөзі, қоғамдық пікір дегеннің бәрін тәрк етіп, ашықтан ашық ғашықтық дәурен сүруі, ақыр аяғында леди Гамильтонның елші күйеуін жерге қаратып, сүйіктісінің әйелі Фанниді тірідей жерлеп, адмиралмен бірге Лондонға келуі, адмиралға көрсетілген құрметтің бәрін қатар көруі, Нельсоннан бала көтеріп, егіз нәресте тууы, оның бірі туа сала шетінеп, екіншісін әкесіз өсіруі… – мұның бәрін айта берсе әңгіме ұзарып кетеді. Біздің осы арада бір тоқтайық деп қадалыңқырап тұрғанымыз Нельсонның хатындағы: “Егер жер бетінде киелі бір кісі қалса, ол сенсің. Сені киелі ететін қасиет – басқалардан жақсырақ болуға қабілетті екендігің… Біздің мына зұлмат заманы­мызда сен адалдық, тазалық пен жан жомарттығының үлгісін көрсетумен келесің…” деген сөздер.

Сонда қалай, Нельсон өз сүйіктісінің өткендегі өмір жолынан хабарсыз болған ба? Әлде соның бәріне көзін жұма қараған ба? Жоқ, тіпті де олай емес. Нельсон бәрін де білген. Лондонға, өзінің әйеліне жазған хатының бірінде ол былай дейді: “Бір кезде саған леди Гамильтонды таныстыратын болармын деп үміт етемін. Ол мына әлемдегі ең ерекше әйелдердің бірі… Ол жалпы әйел атаулының абыройын арттыратын адам, оның өмірі әрбір адам, егер жүрегі жылы, жаны жомарт болса, лайықты тіршілікке орала алатынын көр­сетеді”. Нельсонның нені мегзеп отыр­ғанын таратып айтып жату артық шығар. Бұрын тек шайқастар жайында баянат жазумен жүретін айбарлы адмиралдың өмірінің соңғы жылдарын­дағы Эммаға арналған жырларында да осы сарын бар. Нельсон туралы кітаптардың бірінде олар­дың орысша аудармалары да келтірілген: “Разрублена та якорная цепь, Что мой корабль держала у причала, Но якорь в сердце у меня – та крепь, Что нам позволит все начать сначала…”.

Соңғы жылдар

Жеңіспен аяқталған Трафальгар шайқасынан алған жарақынан көз жұмған сүйіктісінен айырылған соң Эмма екі ай бойы үйден шықпай, естен танады. Талай жыл бойы сән-салтанатқа, барлық-байлыққа бой үйретіп қалған әдемі әйел қолында қалған қаржысын да ұсынықты ұстай алмай, ақыр аяғында қайыршылық күйге түседі, ішкілікке де салынады. Өмірінің соңғы айларын бейтаныс бір кісілердің шатырында қойылған кереуетте өткізеді. Қарыздан қарызға батып, ең қымбатты қазынасын – Нельсонның ғашықтық хаттарын сатуға да мәжбүр болады. Бәлкім, ол сол хаттарды өзгелердің де оқуына жағдай жасау үшін сатқан шығар, мына әлем Нельсонның қандай жаны нәзік адам болғанын, Эмманы өліп-өшіп сүйгенін, сол жылдарда өзінің елім деп еңіреген ермен, махаббаты жолында жұрттың өсегін де, атқан кесегін де елемейтін серімен қандайлық бақыт кешкенін білсін деген шығар. Ерді ер ететін де, ерді ез ететін де әйел екенін, әйел бақытының кілті тек ерлер қолында болатынын, ер адам әйелді бақытқа бөлеу арқылы ғана ер атана алатынын мына әлем ұға түссін деген шығар.

• 
  Emma as Circe by George Romney, 1782
• 
  Emma Hamilton as a young woman in about 1782, by George Romney in the 1780s
• 
  Emma by George Romney
• 
  Emma as a bacchante by George Romney, 1785
• 
  Emma by George Romney
• 
  Emma Hamilton, after the portraits by George Romney
• 
  Lady Hamilton as Ariadne by Élisabeth Vigée-Lebrun, 1790
• 
  Lady Hamilton as a Bacchante, by Marie Louise Élisabeth Vigée-Lebrun, 1790–1791