Эстондар

Эстондар (эст. eestlased) – Эстонияның жергілікті халқы. Ресей, АҚШ, Латвия, Канада, Украина, Швеция, т.б. елдерде де тұрады. Жалпы саны – 1,1 млн. адам (2006). Антропол. жағынан үлкен еур. нәсілдің атлант-балтық тобының батыс және шығыс балтық типтеріне жатады. Орал тілдері шоғырының финн-угор тобының эстон тілінде сөйлейді. Жазуы латын графикасына негізделген. Діні – протестант (лютеран). 18 ғ-ға дейін маарахвас аталған Э-дың ата-бабалары шамамен б.з.б. 3-мыңжылдықтың ортасында қазіргі Эстония жеріне қоныстанған. Олар мұнда келгеннен кейін жергілікті балтық-финн және басқа да тайпалармен араласып кетті. Б.з.б. 3-мыңжылдықтың аяғында Балтық маңына Эстондардың арғы ата-бабаларының тағы бір бөлігі келіп қоныстанды. Кейіннен олар да көршілес финн-угор, герман және славян тайпаларымен мәдени-экон., саяси байланысқа түсті (қ. Эсттер). Орта ғасырларда Эстондардың ұлт ретінде қалыптасуы басталды. Орыстың көне жылнамаларында бұлар чудь деп аталынды. Кейінгі орта ғасырларда Ливония, Швеция мен Речь Посполита, Дания сынды мемлекеттердің құрамында болу Эстондардың тұрмысы мен болмысына көп әсерін тигізді. 18 ғ-дың 1-жартысындағы орыс-швед соғысынан (Солт. соғыс) кейін Эстондар Ресейдің қол астына өтті. 19 ғ-да оңт. және солт. диалектілердің негізінде біртұтас эстон тілі қалыптасты. Эстондар негізінен егіншілікпен және мал ш-мен айналысты, жағалауда өмір сүретіндері теңіз кәсібімен шұғылданды. Ұлт-тық баспаналары (рига) үш бөлмелі, ол қима ағаштан тұрғызылады. Төбесі сабанмен жабылып, биік етіп көтеріледі. Ұлттық киімдерінде көрші халықтардың әсері байқалады. Әйелдер түндік секілді тігілген көйлектер (сярк, хаме), шұбар юбка (сеэлик), мата белбеу, кофта (кампсун) немесе жеңсіз киім (лийстик) киген. Күйеуге шыққан әйелдер мейрам күндері алжапқыш, түрлі түсті жіппен сәнделген жабын (сыба) киіп жүрген. Дәстүрлі бас киімдері: қыздардікі – лента, әйелдердікі – чепцы, т.б. Ерлер жейде, ұзын немесе ұзындығы тізеге дейін шалбар, күртеше (ваммус), киіз қалпақ, қыста құлақшын киеді. Әйелдердің де, ерлердің де сыртқы киімі кафтан, қыста тон, қолғап болған. Аяқтарына етік, тері постол, лапти киген. Дәстүрлі тағамдары алатын өнімдеріне (ұн, картоп, ет, балық, т.б.) негізделген. Олар әлі күнге дейін нанның көптеген түрлерін, ботқа, т.б. тағамдар, көкөністен түрлі тағамдарды даярлайды. Кең тараған сусындары – квас, сыра. Халық арасында қолөнер түрлері (ағаш пен тері өңдеу, тоқымашылық, зергерлік, т.б.), бай фольклоры сақталған. Г. Есбатырқызы^[1]