Юджин О’Нил

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Юджин О’Нил
Eugene Gladstone O'Neill
Туған күні

16 қазан 1888 (1888-10-16)

Туған жері

Бродвей, Нью-Йорк

Қайтыс болған күні

27 қараша 1953 (1953-11-27) (65 жас)

Қайтыс болған жері

Бостон, АҚШ

Мансабы

драматург

Марапаттары

Нобель сыйлығы Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы (1936),
Пулицер сыйлығы (1920, 1922, 1928, 1957 (өлгеннен соң))

Юджин Гладстон О'Нил (ағылш. Eugene Gladstone O'Neill; 16 қазан 1888(18881016)27 қараша 1953) — америкалық драматург, 1936 жылғы Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығының иегері, Пулитцер сыйлығының иегері (1920, 1922, 1928, 1957 [өлгеннен соң]).

Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Нью-Йоркте, Бродвейдегі қонақүй бөлмесінде Элла (Квинлан) О'Нил мен әйгілі американдық актер, ирландық иммигрант Джеймс О'Нилдің отбасында дүниеге келген. Ол Нью-Йорктегі католиктік мектеп-интернатта, содан кейін Нью-Лондондағы мектепте оқыды, онда әдебиетті оқуды ұнатты.

1902 жылы Коннектикутта протестанттар мен католиктер үшін интернатқа түсті. 1902 жылы анасының морфині таусылғанда (Юджин туылғанға дейін пайда болған тәуелділік), ол өз-өзіне қол жұмсамақ болды. Осыдан кейін Юджин жасөспірім кезінде біраз уақыт маскүнемдікке бой алдырды, бірақ сонымен бірге ол театрларға бара бастады .

1903 жылдың жазында ол кенеттен әкесімен бірге мессаға барудан бас тартып, католиктік мектептен зайырлы мектепке ауысуды талап еткенде сенімін жоғалтты.

1906 жылы Принстон университетіне оқуға түсті, бірақ бір жылдан кейін белгісіз себептермен оқуын тастады.

1909 жылы ол әкесінің еркіне қарсы үйленді және алтын іздеуші ретінде Гондурасқа, содан кейін Англия мен Аргентинаға барды, ол жерде депрессиядан зардап шегіп, қаңғып, қайыр сұрады және алкогольді асыра пайдаланды. Біраз уақыттан кейін ол жүк тасымалдау компаниясына жұмысқа орналасты.

1911 жылы ол Нью-Йоркке оралды. Туберкулезден емделді.

1912 жылы пьесалар жаза бастады. New London Telegraph үшін мақалалар жазды. Юджин О'Нил (кіші) деген ұлы болған бірінші әйелімен ажырасты.

1914 жылы ол Гарвард университетінде Дж.П.Беккердің драмалық семинарына қатыса бастады. Бір жылдан кейін ол курсты аяқтамай, сабаққа баруды тоқтатты. 1910 жылдары ол көптеген радикалдармен, соның ішінде Америка Коммунистік партиясының негізін қалаушылардың бірі Джон Ридпен дос болды. Сол кезеңде ол Ридтің әйелі Луиза Брайантпен қарым-қатынасын бастады.

1916 жылдың ортасында жазушы О'Нилдің алғашқы пьесаларының кейбірін орындаған The Provincetown Players театр труппасымен ынтымақтастықты бастады.

1917 жылы О'Нил коммерциялық жазушы Агнес Бултонмен кездесті, оған 1918 жылы үйленді. Үйленгеннен кейін олар Нью-Джерсидегі әйелінің ата-анасының үйіне көшті. Үйлену кезінде олар Коннектикут пен Бермуд аралдарына тағы екі рет көшті. Отбасында екі баласы дүниеге келді.

1920-1923 жылдар аралығында драматург әкесінен, шешесінен, ағасынан айырылып, 1928 жылы екінші әйелімен ажырасты. 1929 жылы ол үшінші рет актриса Карлотта Монтрейге үйленді, онымен бірге Францияның орталығында тұруға көшті. 1930 жылдардың басында олар Америкаға оралып, Джорджия штатына қоныстанды, ал 1937 жылы Калифорнияда 1944 жылға дейін өмір сүрді. Олардың Калифорниядағы үйі қазір Юджин О'Нилді еске алатын мұражай. Монтереймен неке өте сәтті болмады және олар қарым-қатынасты бірнеше рет аяқтады, бірақ ешқашан ажыраспады.

1943 жылы жүйке жүйесінің зақымдануына байланысты жұмыс қабілетінен толық айырылды. О'Нил өмірінің соңғы 10 жылында ештеңе жазған жоқ. Бұрын оның денсаулығында кінәраттар бар болатын, оның ішінде депрессия, алкоголизм және туберкулез ауруы, бірақ соңында қолдары Паркинсон ауруындағыдай қатты дірілдей бастады, бұл оның шығармаларын жазуға мүмкіндік бермеді. Ол оған өз ойын айту үшін стенографты жалдауға тырысты, бірақ кейін ол бұлай жаза алмайтынын түсінді.

Юджин О'Нил 1953 жылы 27 қарашада 65 жасында Бостондағы қонақүйдің 401-бөлмесінде қайтыс болды. Бостондағы Форест-Хиллз зиратында жерленген.

Шығармашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1916 жылы О'Нил пьесасының алғашқы қойылымы («Шығыстан Кардиффке») қойылды. 1920 жылдан бастап оның пьесалары Бродвейде қойыла бастады. Оның алғашқы жарияланған «Көкжиек шеңберінен тыс» пьесасы (Beyond the Horizon, 1918) жұртшылық өте жақсы қабылдады және драматургиядан Пулитцер сыйлығын алды.

1920-1943 жылдары жиырмадан астам пьеса жасады.

О'Нилдің ең әйгілі бірінші пьесасы «Император Джонс» (1920) 1920 жылы Бродвейде қойылды және Гаитиді американдық әскер басып алғаны туралы мәлімдемелерді қамтиды.

Бұл кезеңдегі ең танымал пьесалар 1922 жылы Пулитцер сыйлығымен марапатталған «Анна Кристи» (Anna Christie, 1920); «Қарағақ астындағы құштарлық» (Desire Under the Elms, 1925); «Біртүрлі интерлюдия» (Strange Interlude, 1928), Пулитцер сыйлығы 1928; «Жоқтау – Электраның тағдыры» (Mourning Becomes Electra, 1931), жалғыз комедия «О, шөл!» (Ах, Wilderness!, 1933).

Ол сонымен қатар классикалық грек театры мен жапондық Но театрының элементтерін қайта енгізу қозғалысына қатысты. «Ұлы Браун құдай» (The Great God Brown; 1926) және «Лазар күлді» (Lazarus Laughed; 1925-1925) пьесалары осы стильде жазылған.

Драматург 1936 жылы «Трагедия жанрын жаңаша түсіндіретін драмалық шығармалардың әсер ету күші, шынайылығы мен тереңдігі үшін» әдебиет саласындағы Нобель сыйлығына ие болды.

Юджин О'Нил шығармашылығындағы он жылдық үзілістен кейін «Мұз адам келеді» пьесасын жазады (The Iceman Comet, 1939; баспа. 1940, қойыл. 1946). Келесі пьеса «Адасқандар үшін ай» (A Moon for the Misbegotten, 1941-1943; пост. 1947) сәтсіздікке ұшырап, бірнеше онжылдықтардан кейін ғана ол О'Нилдің ең жақсы шығармаларының бірі болып санала бастады.

Калифорнияда Карлотта Монтереймен бірге тұрғанда Юджин О'Нил 1800 жылдардан бастап американдық отбасылық өмір туралы 11 пьесалар сериясын жазу идеясына ие болды. Бірақ бұл циклдің екі пьесасы ғана жазылды - «Ақын жаны» (A Touch of the Poet,1942; қойыл. 1958) және «Көп салтанатты сарайлар» (More Stately Mansions; қойыл. 1967). Ауруы асқына бастағаннан кейін ол бұл жобаға қызығушылығын жоғалтып, «Мұзжарғыш келеді», «Түнге ұзақ күндік саяхат» (1941; қойыл. 1956) және «Өгей балаларға арналған ай» автобиографиялық пьесаларын жазуға бет бұрды. Осы кезеңдегі басқа аяқталмаған пьесаларды О'Нилдің өтініші бойынша Карлотта жойды.

1956 жылы Карлотта өзінің өмірбаяндық пьесасын «Ұзақ күннің түнге қашуы» пьесасы қайтыс болғаннан кейін 25 жыл өткеннен кейін жариялансын деген жазбаша өсиетке қарамастан жариялады. Қойылғаннан кейін пьеса үлкен табысқа жетіп, автордың өзі қайтыс болғаннан кейін Пулитцер сыйлығымен марапатталды. Осы уақытқа дейін бұл пьеса О'Нилдің ең жақсы туындыларының бірі болып саналады.

2011 жылы «Экзорцизм» (1920) пьесасы, өз-өзіне қол жұмсау әрекетіне негізделген және жоғалды деп есептелген пьеса жеке мұрағаттардан табылып, сатып алынды және қазір Йель университетінің кітапханасында сақтаулы[1].

Туындылары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Пьесалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Нан мен май (Bread and Butter, 1914)
  • Тұтқында болу (Servitude, 1914)
  • Жеке теңдеу (The Personal Equation, 1915)
  • Сондықтан мен сенен сұраймын (Now I Ask You, 1916)
  • Көкжиектен тыс (Beyond the Horizon, 1918 ж.)
  • Сабан (The Straw, 1919)
  • Крис Кристоферсен (Chris Christophersen, 1919)
  • Алтын (Gold, 1920 ж.)
  • Анна Кристи (Anna Christie, 1920)
  • Император Джонс (The Emperor Jones, 1920)
  • Бұлай емес (Diff'rent, 1921)
  • Бірінші адам (The First Man, 1922)
  • Шашты маймыл (The Hairy Ape, 1922 ж.)
  • Фонтан (The Fountain, 1923)
  • Миллиондаған Марко (Marco Millions, 1923-25)
  • Қанаттар барлық адам баласына беріледі (All God’s Chillun Got Wings, 1924)
  • Біріккендер (Welded, 1924)
  • Қарағаш астындағы құштарлық (Desire Under the Elms, 1925)
  • Лазар күлді (Lazarus Laughed, 1925-1925)
  • Ұлы Құдай Браун (The Great God Brown, 1926)
  • Біртүрлі интермедия (Strange Interlude, 1928)
  • Динамо (Dynamo, 1929)
  • Жоқтау - Электраның тағдыры (Mourning Becomes Electra, 1931)
  • Әй, шөл! (Ah, Wilderness!, 1933)
  • Аяқталмаған күндер (Days Without End, 1933)
  • Мұз адамы комета (The Iceman Cometh, 1939; баспа 1940 ж., қойыл. 1946 ж.)
  • Хьюи (Hughie, 1941; қойыл. 1959)
  • Түнге ұзақ күндік саяхат (Long Day’s Journey Into Night, 1941; пост. 1956)
  • Тағдырдың өгей ұлдарына арналған ай (A Moon for the Misbegotten, 1941-1943; пост. 1947)
  • Ақынның жаны (A Touch of the Poet, 1942; қойыл. 1958)
  • Бай сарайлар (More Stately Mansions; 1967 жылдан бастап)
  • Арқардың тыныштығы (The Calms of Capricorn; баспа 1983)

Бір актілі пьесалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • «Гленкерн» кемесі туралы пьесалар циклі:
    • Шығыстан Кардиффке (Bound East for Cardiff, 1914)
    • Аймақта (In The Zone, 1917)
    • Үйге ұзақ жол (The Long Voyage Home, 1917)
    • Кариб теңізінің үстіндегі ай (Moon of the Caribbees, 1918)
  • Өмірлік жар (A Wife for a Life, 1913)
  • Желі (The Web, 1913)
  • Шөл (Thirst, 1913)
  • Ашу (Recklessness, 1913)
  • Ескертулер (Warnings, 1913)
  • Тұман(Fog, 1914)
  • Жасанды түсік (Abortion, 1914)
  • Кино адамы: Комедия (The Movie Man: A Comedy, 1914)
  • Мерген (The Sniper, 1915)
  • Таңғы ас алдында (Before Breakfast, 1916)
  • Иле (Ile, 1917)
  • Арқан (The Rope, 1918)
  • Жарақат (Shell Shock, 1918)
  • Арманшыл бала(The Dreamy Kid, 1918)
  • Крест орнатылған жерде (Where the Cross Is Made, 1918)
  • Жын шығару (Exorcism, 1919)

Басқа шығармалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Ертең (Tomorrow), қысқаша әңгіме
  • Өте көрнекті иттің соңғы қалауы және өсиеті (The Last Will and Testament of An Extremely Distinguished Dog), олардың иті Блеми Далматиялықтың атынан Карлоттаға арнап 1940 жылы желтоқсанда қартайған шағында қайтыс болудан бірнеше күн бұрын жазылған мәтін.

Қызықты фактілер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Юджин О'Нил - 1943 жылы режиссер және актер Чарльз Чаплиннің әйелі болған Уна О'Нилдің әкесі және актриса Джералдин Чаплиннің атасы. Сонымен бірге, Юджин күйеу баласы Чарльздан алты ай ғана үлкен болды.
  • Өлім алдындағы мәлімдемесімен танымал: «Мен біліп едім! Біліп едім! Қонақүйде туып, қонақүйде өліп жатырмын».
  • Юджин О'Нил қайтыс болған қонақ үй кейінірек Бостон университетінің жатақханасына айналды. Студенттер арасында жазушы қайтыс болған бөлмеде қазір жатақхананы кезіп жүрген оның рухы тұрады деген аңыз бар.
  • Америка Құрама Штаттарының пошта қызметі Американың құрметті адамдары (1965-1978) жобасының бөлігі ретінде Юджин О'Нилді құрметіне пошта маркасын шығарды.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Журнал New Yorker опубликовал утерянную пьесу Юджина О’Нила Мұрағат көшірмесі 6 наурыздың 2016 Wayback Machine мұрағатында (Контрабанда, 20 октября 2011 года)

Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Анна Кристи: Юджин О'Нилдің 4 актіден тұратын пьесасы / Ауд. П.Б.Зенкевич пен Н.М.Крымова. - М. .: журнал. «Өнер қайраткерлерінің хабаршысы», 1925. – 36 б.
  • О'Нил Ю. Түкті маймыл: Ежелгі және қазіргі заман комедиясы. 8 көріністе / Ағылшын тілінен ауд.. М.Г. Волосова; ред. А.Н.Горлин. - Л. .: Мемлекет. ред., 1925. - 84 б.
  • О'Нил Э. Шалғын маймыл: 8 көріністегі өткен және қазіргі комедия / Ағылшын тілінен ауд.. Н.М.Крымова және П.Б.Зенкевич. — М. .: Мәскеу. театр. баспасы, 1925. – 64 б.
  • Russat E. R. King John: 6 эпизодтан тұратын пьеса (О'Нил жазған). - [ М. ] : Мәскеу. театр. баспасы, 1926. - 39 б.
  • О'Нил Е. Қарағақ астындағы махаббат: үш актілі спектакль. / Ауд. П.Б.Зенкевич пен Н.М.Крымова. - М. - Л. : МОДП и К, 1927. - 48 б.
  • О'Нил Е. Алтын: 4 актіден тұратын пьеса. / Ауд. Н.М. Қырымова; П.Б. Зенкевич өңдеген. - Л. : Шай-кино-принтер, 1928. - 80 б.
  • О'Нил Евген . Атлантика патшайымы (Блуб): 1 актілі спектакль. / Ауд. және кіріспе. Мовшенсонның мақаласы. - М. - Л. .: Шай-кино-принтер, 1929. - 32 б.
  • О'Нил Э.Негро (Қара гетто): 3 актілі, 7 көріністен тұратын пьеса / Ауд. Н.М. Қырымова; П.Б. Зенкевич пен А.Т. өңдеген; режиссердің жазбалары көркем Мәскеу басшысы А.Я.Таиров атындағы камералық театр. - М. - Л. : МОДП и К, 1930. - 46 б.
  • Ақынның жаны: 4 көріністі пьеса / Ауд. Е.Голышева мен Б.Изақов. - М. : VUOAP, 1966. - 132 парақ.
  • Пьесалары: 2 томда. / Ағылшын тілінен ауд.. [Комп. және ред. алғы сөз A. Anikst]. — [ М. .: Өнер, 1971 ] .
    • 1-том [Көкжиектен тыс; Алтын; Анна Кристи; Қанаттар адамның барлық балаларына беріледі; Қарағаш астындағы махаббат]. — 462 б.
    • Т.2 [Ақынның жан дүниесі; Түнге дейін ұзақ сапар; Тағдырдың өгей балаларына арналған ай]. — 422 б.
  • Жоқтау – Электра тағдыры: Трилогия / [Транс. ағылшын тілінен. В.Алексеева; Ред. және кейін. В. Мәліков]. - М. .: Өнер, 1975. - 230 б.
  • Пьесалар (Кардиффке шығысқа қарай; Анна Кристи; Шалғын маймыл; Қанаттар барлық адам баласына беріледі; Қарағақ астындағы құштарлық; Ұзақ күннің түнге қашуы; Ақынның жаны; Хьюи); Жазбалар, хаттар, сұхбаттар // O'Neill Y. Plays; Уильямс Т. Плейс / Ағылшын тілінен ауд.; [Алғы сөз. Г. Злобина]. — М. .: Радуга, 1985. — 800 б.

Ол туралы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Фридштейн Ю. Юджин О'Нил. Биобиблиографиялық көрсеткіш. - М., 1982 ж.
  • Коренева М.М. Юджин О'Нилдің шығармашылығы және американдық драматургия жолдары. - М., 1990 ж.

Сыртқы сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]