Ягнобилер
| ягноби | |
| Ягнобилер | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
5 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Ягнобилер (ягноби)[1] — Тәжікстандағы Ягноб өзені аңғарындағы тау тәжіктерінің шағын этнографиялық тобы.[2] 2000 жылғы халық санағы бойынша 5 мыңға жуық адам болды.[3]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі – ягноби тілі – шығыс иран тобындағы көне соғды тілінің диалектісі, күнделікті өмірде сақталған. Көбісі тәжік тілінде сөйлейді, бұл мектептердегі оқыту тілі.[4]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сенушілер – сүнниттік мұсылмандар.[5]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кеңес өкіметі орнағанға дейін олар феодалдық құрылыста өмір сүріп, алғашқы қауымдық қатынастардың қалдықтарын сақтап қалды. 1957 жылы ягнобилердің көп бөлігі мақта өсіруге жаңадан игерілген Тәжікстанның жазық жерлеріне қоныстандырылды, бұл олардың тәжіктермен ассимиляциясын тездетті.[6]
1970 жылға дейін тау аңғарында 5-10 есе көп адам тұрған. Тау аңғарына апаратын жол болмады. Кеңес үкіметі барлық адамдарды тікұшақпен қолжетімді жерлерге апарды. Барлығына тегін үй берді, жұмыс берді. Бірақ ягнобилер жаңа жерде тұрмады. Ал 3 жылдан кейін олардың кейбіреулері өз жерлеріне қайтып кетті. Біраз уақыттан кейін оларды тікұшақтармен қайтадан алып шықты. Тағы да, 3 жылдан кейін - 1982 жылы - олар кері қайтты. Осыдан кейін оларға қайтадан тиіскен жоқ.[7]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі дәстүрлі кәсіптері – егіншілік (бұрын тек арпа, бидай, бұршақ) және мал шаруашылығы (ірі және ұсақ мал, есек). Қолөнерден ерлер (тоқыма тоқу, киіз төсеніш тігу) және әйелдер (қыш жасау) дамыды.[8]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қатынастары патриархалдық, қалыңмал, көп әйел алу, т.б. қалыптасқан. Ягнобилер елдің басқа өңірлерінің тұрғындарымен некелеспейді, мұны туыстарының бір-біріне баруы қиын болатынымен түсіндіреді. Осындай некелер болып жатса, басқа жақтан келген қыздарымыз бен келіндеріміз жаңа жағдайда өмір сүре алмайды дейді олар. Жолдың жоқтығынан қалыңдық пен күйеу жігітті жергілікті музыкалық аспаптардың сүйемелдеуімен атпен немесе есекпен тасымалдайды.
Ерекше мерекелік тағамы – «кашк», ет қайнатып, бидай қабығын аршып алады. Содан кейін тағы бір жартылай шикі тағамды қазандарға салып, баяу отқа қояды, таңертең кашк дайын. Таңертеңге дейін ингредиенттер түбіне жабысып қалмас үшін әйелдер «тирак» деп аталатын арнайы ағаш таяқпен тамақты араластырады. Тағы бір ерекше жергілікті тағам - жылы шелпек пен майдан жасалған «чанголи».[9]
Ягнобилер үйлерін жалпақ тақта тастардан салады, оларды көң қосылған балшықпен сылайды. Жиналған пішен үлкен баулармен байланып қоралар мен сарайлардың төбесінде сақталады. Үйден 10–20 м қашықтықта, әдетте, тандыры бар ашық ас үй, тамақ пен ас үй ыдыстарына арналған қойма, жуыну бөлмесі бар.
Ер адамдар әртүрлі киінеді. Жастар заманауи аудан орталығында базардан сатып алуға болатын джинсы, жейде, спорттық курткалар мен костюмдер киеді. Қарттар тығыз маталы халаттар мен бас киімдер киеді. Әйелдер әр түрлі және дәстүрлі түрде киінеді, ұзын көйлектер және тік, кең шалбар, әйелдер мен қыздар орамалсыз жүрмейді, бірақ олар шаштарын жасырмайды және бейтаныс адамдарды көргенде беттерін жаппайды.[10]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Большая Советская энциклопедия ЯГНОБЦЫ https://rus-bse.slovaronline.com/94693-%D0%AF%D0%B3%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D1%86%D1%8B
- ↑ Значение слова ЯГНОБЦЫ в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2064215.html
- ↑ Ягнобцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1413498
- ↑ Значение слова ягнобцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%8F%D0%B3%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D1%86%D1%8B
- ↑ Ягнобцы https://my-dict.ru/dic/sovetskaya-istoricheskaya-enciklopediya/2126979-yagnobcy/
- ↑ Советская историческая энциклопедия https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%AF%D0%93%D0%9D%D0%9E%D0%91%D0%A6%D0%AB
- ↑ Северный Таджикистан. Долина реки Ягноб и её жители ягнобцы. https://takliono.ru/tajikistan-2010-yagnob/
- ↑ народы мира / Ягнобцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YAGN
- ↑ Как живут ягнобцы? Репортаж из труднодоступной местности Таджикистана https://cabar.asia/ru/kak-zhivut-yagnobtsy-reportazh-iz-trudnodostupnoj-mestnosti-tadzhikistana
- ↑ Ягнобские затворники https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/7333/
