Ғылыми-техникалық прогресті қаржыландыру

Ғылым мен инновациялық технологиялар қазіргі әлемде экономиканы дамытудың шешуші факторлары болып табылады. Әр түрлі бағалаулар бойынша дамыған елдерде өндіріс өсімінің 70-тен 90%-ға дейінгісі Инновацияларды пайдалану есебінен қамтамасыз етіледі екен. Тек жаңа технологиялар елге өндірістің тұракты өсуін кепілдендіруі, сондай-ақ дүние жүзілік шаруашылық байланыстар жүйесіне экономиканы үйлестіру интеграциясын қамтамасыз етуі мүмкің.
Ғылыми-техникалық прогресті (ҒТП) қаржыландырудың көзін таңдау кезеңдерге және тиісінше, ғылыми-техникалық зерттеулердің түрлеріне, соның ішінде: іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерге, жобалау-конструкторлық зерттемелерге, жаңа техника мен технологияны, ендірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастырудың әдістерін енгізуге байланысты. ҒТП-ні қаржымен қамтамасыз етудің негізгі қағидаттары қаржыландыру көздерінің көптігі және олардың мақсатты бағыттылығы болуы тиіс.
Ғылым тұтас алғанда рыноктық қатынастарға бағдарлана алмайтын қызмет сферасына жатады: мәселен, іргелі ғылым түгелдей коммерциялық критерийлерге түсіп кетпейді, сондықтан экономиканың маңызды секторларындағы технологияны революцияландыра алатын іргелі зерттеулер мен келешектегі зерттемелерді қаржыландырудың міндетін мемлекет өзіне апады. Мемлекеттік ғылыми-техникалық, инвестициялық, экологиялық, ізгіліктік және өзге бағдарламалар саласында келісілген саясат жүргізу қажет. Айтылған бағдарламалар мен жобалардың бағдарламаларын қаржыландыру орталықтандырылған қаражаттар есебінен жүргізілуі мүмкін. Мемлекеттік бюджет есебінен қаржыладырудың басымдығы жалпы мемлекеттік маңызы бар аса маңызды іргелі зерттеулерге, салааралық проблемалар бойынша жұмыстарға, мемлекеттік және халықаралық ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобалардың тапсырмаларына беріледі.
Ғылыми қызметті және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды дамыту мақсаттарында Қазақстанда «Ғылым қоры» акционерлік қоғамы жұмыс істейді, оның жарғылық капиталында мемлекеттің қатысуы жүз пайызды құрайды. Қоғам қызметінің негізгі мәні елде ғылыми зерттемелерді практикалық іске асыруды қамтамасыз ететін, басымдық, бастамалық, тәуекелдік зерттелімдерді дамытуға жәрдемдесу болып айқындалған. Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің Ғылым комитетіне Қоғам акцияларының мемлекеттік пакетіне иелік етуге және оны пайдалануға құқық берілген.
ҒТП-нің қолданбалы және енгізбелік шаралары шаруашылық есеп қорларынан (орталықтандырылған және орталықтандырылмаған) және банк кредиттері есебінен қаржыландырылуы тиіс. Бұл шаралар өндіріс тиімділігіне тікелей ықпал жасайтындықтан, оның түпкілікті нәтижелеріне әсер ететіндіктен шаруашылық жүргізуші субъектілердің кірістерін ҒТП сферасындағы олардың қызметінің түпкілікті нәтижелерімен тығыз байланысын қамтамасыз ететін икемді салықтық саясат жүргізілуі тиіс.
ҒТП-ні жеделдетуді ынталандырудың маңызды бағыты ҒТП-нің басым бағыттарын жүзеге асыратын субъектілер үшін мақсатты субсидиялар мен жеңілдікті кредиттер беру, жаңа техника мен технологияларды игеру жөнінде арнайы құрылатын көтеріңкі шығындардың инвестициялық корлары есебінен өтемақы төлеу, жаңа қымбат тұратын өнімді тұтынушыларға оны игеру жылдарында максатты жәрдемақылар енгізу, негізгі құрал-жабдықтардың жеделдетілген амортизаңиясын қолдану болып табылуы мүмкін.
ҒТП-ні қаржымен қамтамасыз етудің көзі қаржылық қолдау көрсетуге арналған инновациялық қорлардың ресурстары бола алады; бұл қорлар салаларда немесе өңірлерде ғылыми-техникалық өнімді әзірлеуіштер мен тұтынушылардың, банктердің, басқа мүдделі кәсіпорындар мен ұйымдардың, сондай-ақ биліктін жергілікті органдарының бюджеттік қаражаттары есебінен құрылуы мүмкін. Соңғы уақытта алдын ала ескерілген шарттарда нақтылы ғылыми зерттеулер жүргізуге азаматтар мен заңи ұйымдардың, соның ішінде шетелдік, халықаралық ұйымдардың да өтеусіз және қайтарусыз беретін гранттары арнаулы ақшалай және басқадай қаражаттарды беру жолымен қаржыландырудың демеушілік сияқты көзі айқын дамып келеді. Негізінен бұл нысан мақсатты қолданбалы зерттеулер мен енгізбелік жұмыстарды қолдау үшін қолданылады. Кейін, жекеше бизнестің дамуына қарай, бұл көз іргелі зерттеулерді қаржыландыруда көрнекті рөл атқарады.
Шаруашылықтың басқару орғандары (концерндер, ассоциациялар, акционерлік коғамдар, компаниялар, министрліктер, ведомстволар) ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарының және ғылымды қажетсінетін өнімдердің жаңа түрлерін игерудін арнаулы салалық және сапааралық бюджеттен тыс қорларын құра алады.
Ғылыми зерттеулерді қалыпты қамтамасыз ету ғылыми орталықтарда күштерді біріктіруді, осы мақсат үшін қаржылық ресурстарды орталықтандыруды қажет етеді. Ірі Ресурстар не шаруашылық субъектілердің, өңірлердің, егеменді мемлекеттердің аударымдары жолымен шоғыландырылуы немесе жеткілікті ірі бюджеттен мақсатты арналым түрінде бөлінуі мүмкін. Жекелеген өндірістерде іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің нәтижелерін қаржыландырған кезде қаражаттар бөліп-бөліп жіберілуі мүмкін. Және де рынок жағдайында ғылыми өнім тауар болуы және сұраным мен ұсынымның бағасы бойынша сатып алынуы тиіс. Мұндай жағдайда ғылыми өнімді сатып алушы шығарған шығындардың орнын толтыру үшін ғылыми нәтижесін тез және тиімді пайдалануға мәжбүр болады. Бұл жағдайда ғылыми өнім үшін есеп айырысуда кредиттің рөлі артады, ол ғылыми-техникалық зерттемелерді өндіруден алынатын ұтыстардың есебінен өтеледі.
Қазақстанда дамудың арнаулы институттарынан басқа, олардың ішінде қаржы институттарынан - Инновациялық қордан және Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру жөніндегі корпорациядан басқа екі сервистік институт-технологиялардың инжинирингі мен трансфертінің ортапығы және маркетингтік-талдамалы зерттеулердің ортапығы жұмыс істейді. Олар арқылы мемлекет жоғары қосылған құны бар өнімді шығару жөнінде жаңа өндіріс құрады, жұмыс істеп тұргандарын дамытады. Инновациялық дамудың маңызды құрамдас бөлігі технопорлтер болып табылады өйткені олар - инновациялық инфрақұрылымның негізі. Технопарктердің негізгі миссиясы мынада: өндірістік аландар мен бизнес-қызметтердің инновациялық жобапарын бастамашыларга (ынтагерлерге) пайдапануга беру арқылы ғылыми зерттемелерді коммерциялау үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету. Ұлттық деңгейдегі технопарктің міндеті бүкіл экономикаға мулътипликациялық нәтижесі болатын жүйеқұрушы салаларды дамыту болады, өнірлік технопарктерді жасаудың мақсаты жекелеген өңірлердің шеңберінде экономиканың барлық сапаларында инновациялық қызметті ынталандыру болып табылады. Ұлттық деңгей технопарктерінің ерекшелігі - оның арнаулы экономикалық аймақ (АЭА) мәртебесінің болуы. Бұл ұлттық технопарк аумағында жұмыс істейтін компаниялардың айтарлықтай салықтық және кеден преференцияларының болатынын білдіреді. Өнірлік технопарктердің ұлттықтан айырмашылығы олардың катаң салалық бағыттылығының болмайтындығы, олар еңірдің жергілікті өнеркәсібіне жұмыс істейді.