Қабақты (көне қала)

Қабақты — Маңғыстаудағы Бозашыдағы көне қала. XVII ғасырдың басында Манқыстаудағы шәудір рулары осы Қабақтыны мекендеген. Астраханьмен, Сарайшықпен Қызу сауда жасаған осы қабақты қаласы кемінде сегіз, тоғыз ғасыр өмір сүргендігі байқалды.

1936 жылға дейін Қабақты қаласының құлаған қабырғалары мен көшеге төсеген бір жағы өңделген ауыр кірпіштері көрініп жатты. XIX ғасырдың ғасырдың 80-шы жылдары Бозашы жағалауында Бұрыншық, Кирилл, Орлов, Долгий поселкалары тұрғызылғын кезде, кейінгі жылдар балықшыларды колхоздастыру кезінде оның қалған тастары алынды. Сонда да қаланың сұлбасы жойылған жоқ.

Қабақты-Еуропаға өкпетұс, сауда-саттық ісінде жан-жақты байланысы бар және балықшылық кәсібі дамыған қала. 1940 жылға дейін Қабақты қаласының маңында егілген ағаш тұқымынан жапанда адасқан қаздай бір ғана тал тұр. Ел аузында осы ағаш туралы аңыз бар.Қабақты ханы Қамыраның әрі сұлу, әрі ақылды жалғыз қызы бар балықшы жігітке ғашық болады. Олар осы ағаш түбінде кездесіп тұрыпты. Оны сезіп қплған әкесі қызды да, жігітті де осы ағашқа асып өлтіреді. Сол екі жас қазасына куәгер ағашты халық «Қамыраннан қалған қанды ағаш» деп атаған. Бірақ екі жастың махаббатына суарылған ағаш қурамай,жасара беріпті.

Қамыран қаласы орнында кірпіш өртеген ошақтар, үйіліп жатқан ыдыс-аяқ сынықтары, құмыралар көп. 1936 жылы Қабақты маңынан аузы мықтап бекітілген кішкене құмыра тауып, оның ішіндегі шым қара түсті күлді зергер Өтеш пен Табиықтар құйып, білезік, сырғалар жасады, яғни ұзақ замандар ылғалды жерде жатып, бұзылған күміс екенін анықтады.

Маната тауының сырт бетінде Мыңсуалмас бұлағынан км жерде төрт бұрыштап салған, кеңдігі 20 құлаш, жарты шеңбер бастионы бар, іші қызыл кірпіштен, сырты ақ кірпіштен қаланған қамалдың бөлмелері сақталған. Нақ осындай қамал Мыңсуалмаста да бар. Бірақ басқаларынан өзгешелігі-оның жанындағы бейіттер күйдірілген кірпіштен салынған. Қамалды кім тұрғызғанын білу қиын, XVIII ғасырда қазақтар келгенде, бұл қамал мен ондағы ескерткіштер осы күйінде екен.

Қазақтардың түсінгенінше бұларды тұрғызған ноғайлықтар.Сейсем-ата зиратының батыс бетінде 3 км жерде теңізден тау үстіне шығатын ұлы жолды бөгеп, Бесбұлақты байлап, мықты қамал орнатылған. Қорғанды төрт жерден бөліп, қамал салынған. Қамал ортасында шағын мешіт бар. Оның құрылысына күйдірілген кірпіш пайдаланылған. Қабырғаларына жалпақ тастарды тікесінен шаншып тұрғызған.

Тау басына күзет постылары үшін биік үй жасаған. Оның да сыртында тастан қаланған қорған. Қамалдың жалпы ұзындығы 11 км. 1558 жылы А.Дженкинсон теңіз арқылы Маңғыстаудың солтүстігіндегі бір шығанаққа түсіп Ұлы Хиуа керуен жолымен жөнеліп кеткен. А.Дженкинсон тоқтаған шығанақ осы болу керек.