Қазақстан-Қырғызстан қатынастары
 | |
 Қазақстан |
 Қырғызстан |
Қазақстан-Қырғызстан қатынастары-Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы екіжақты дипломатиялық қатынастар. Дипломатиялық қатынастар 1992 жылы 27 тамызда құрылды. Қазақстанның Бішкекте, Қырғызстанның Астанада елшілігі бар.
Бұл екі ел де Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының (ТМД), Экономикалық Ынтымақтастық Ұйымының (ЭЫҰ) және Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымының (ЕҚЫҰ) толыққанды мүшелері болып табылады. 2012 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан Қырғызстанның үшінші (Ресей мен Қытайдан кейін) сауда серіктесі болды: Астанаға Бішкектің сыртқы тауар айналымының 12,7 пайызы тиесілі болды [1]
Саяси қатынастар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Екі ел арасындағы саяси диалогта екіжақты қатынастар мен халықаралық саясаттың негізгі мәселелері бойынша қайшылықтар жоқ. Жоғары деңгейдегі келіссөздер тұрақты негізде жүргізіледі. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев екі ел арасындағы достық қарым-қатынастың маңыздылығын бірнеше рет атап өтті.
2016 жылы Назарбаевтың Қырғызстанның Сыртқы істер министрі Эан Әбділдаевпен кездесуі барысында ол: "Сіздің еліңіз біздің ең жақын көршіміз және серіктесіміз. Біздің арамызда шешілмеген мәселелер болмауы керек, қарым-қатынас үлгілі болуы керек. Әлемдегі қиын экономикалық және саяси жағдайды ескере отырып, біз бірге болуымыз керек". [2]
Екі елдің тәуелсіздік жылдарында 160-тан астам қырғыз-Қазақстан мемлекетаралық, үкіметаралық және ведомствоаралық келісімдерге қол қойылды,[3] олардың ішіндегі ең маңыздылары 1997 жылғы 8 сәуірдегі Мәңгілік достық туралы шарт және 2003 жылғы 25 желтоқсандағы одақтастық қатынастар туралы шарт болып табылады. Қазақстан мен Қырғызстан БҰҰ, ТМД, ҰҚШҰ, ЕЭО, ШЫҰ, ЕҚЫҰ шеңберінде тығыз өзара іс-қимыл жасайды.
2010 жылғы Қырғызстандағы сәуір төңкерісінен кейін Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан Парламенті Мәжілісі төрағасының орынбасары-ЕҚЫҰ-ның арнайы өкілі Жаныбек Кәрібжановты Қырғызстанға алғашқы мемлекет басшыларының бірі етіп жіберді. Содан кейін Қырғызстанға ресми сапармен ЕҚЫҰ төрағасы, Қазақстанның Мемлекеттік хатшысы — Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаев, премьер-Министрдің бірінші орынбасары Өмірзақ Шөкеев және басқа да адамдар келді. Сол жылы Қазақстанға Қырғызстанның өтпелі кезеңінің президенті Роза Отунбаева, Уақытша үкімет төрағасының бірінші орынбасары Алмазбек Атамбаев, Қаржы министрі Чоробек Имашев және басқалар келді.
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қырғызстанға мемлекеттік сапары екі мемлекеттің қарым-қатынас тарихында тұңғыш рет 2012 жылғы 22 тамызда дипломатиялық қатынастардың орнағанына жиырма жыл толуына орай өтті. Бішкекте президенттер стратегиялық серіктестік пен одақтастық қатынастарды тереңдету туралы мерейтойлық декларацияға қол қойды. 2013 жылы Қазақстан Президенті Назарбаев Бішкекте ҰҚШҰ (28 мамыр) және ШЫҰ (13 Қыркүйек) саммиттерінде екі рет болды.
2014 жылғы 7 қарашада Қырғызстан президенті Алмазбек Атамбаевтың Қазақстанға мемлекеттік сапары өтті. Астанада Алмазбек Атамбаев пен Нұрсұлтан Назарбаевтың келіссөздері өтті.
2017 жылғы 25-26 желтоқсанда Қырғызстан президенті Сооронбай Жээнбековтың Қазақстанға ресми сапары өтті. Қорытындысы бойынша Жээнбеков пен Назарбаев Қырғыз-Қазақ мемлекеттік шекарасын демаркациялау туралы шартқа және екі мемлекет басшыларының бірлескен мәлімдемесіне, іс-шаралар жоспарына қол қойды. Сондай-ақ, екі мемлекеттің шекара қызметтерінің басшылары Қырғыз-Қазақ мемлекеттік шекарасының режимі туралы келісімге қол қойды. 2018 жылдың наурыз айында Астанада өткен Орталық Азия мемлекеттері басшыларының жұмыс кездесуінде Назарбаев әріптестеріне алғысын білдіріп, Қырғызстан президенті Сооронбай Жээнбековтің "ескі мәселелер мен проблемаларды" шешу үшін көршілермен байланыстарды жандандыруға қосқан үлесін атап өтті. [4]
2019 жылғы 29 Мамырда Жээнбековтің ЕЭО Жоғары Мемлекетаралық Кеңесінің отырысына қатысу үшін Қазақстанға жұмыс сапары өтті. Сапар барысында оның Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевпен кездесуі өтті. Жээнбеков Тоқаевты Қазақстан Президенті қызметіне сайлануымен құттықтап, ынтымақтастық перспективалары талқыланды. Сондай-ақ, сапар аясында Жээнбеков Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевпен кездесіп, екі ел мен халықтар арасындағы бауырластық қатынастарды дамытуға және нығайтуға қосқан жеке үлесі үшін ризашылығын білдірді. [5]
Сонымен қатар, елдердің трансшекаралық өзендерге қатысты соңына дейін шешілмеген мәселелері бар. 2000 жылдан бастап Шу (шу) және Талас өзендерінде су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану туралы үкіметаралық келісім қолданылып келеді, Қазақстанның өтініштері бойынша су беру кестелері кезең-кезеңімен сақталмайды. [6]
Қазақстанның меншігінде Қырғызстанның Ыстықкөл курортында бірнеше пансионат бар. 2003 жылы келісім жасалды, оған сәйкес Бішкек Астананың Қырғызстандағы Қазақстандық жылжымайтын мүлікке құқығын мойындады. [7]
Экономикалық қатынастар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2015 жылғы 12 тамыздан бастап Қырғызстан Қазақстан, Ресей, Беларусь және Армениямен қатар Еуразиялық экономикалық одақтың толыққанды мүшесі болды. Қырғызстанның ЕЭО елдерімен шекарасындағы кедендік бақылау жойылды. Сол күні Қырғыз-Қазақстан шекара учаскесінің кеден бекеттерінде екі ел президенттерінің қатысуымен тауарлар мен көлік құралдарына кедендік бақылауды жоюдың ресми рәсімі өтті.
Қырғызстан-Қазақстанның ЕЭО-дағы екінші маңызды серіктесі. Қырғызстанмен сауда қатынастары Қазақстанның пайдасына жүргізілуде, өйткені экспорт көлемі импорттан айтарлықтай асып түседі. ЕЭО сауда серіктестігінен Қазақстан ұтады-экспорт импорт сомасынан 2 есе артық. Қырғызстан Қазақстанға электр энергиясын, сүт өнімдерін, көкөністер мен жемістерді, тігін бұйымдарын, әйнекті және т. б. жеткізеді. Қазақстаннан Қырғызстанға: битуминозды жыныстардан (шикізаттан басқа) мұнай және мұнай өнімдері, бидай, көмір, бидай ұны, өсімдік майы, бейорганикалық химиялық заттар, минералды шикізат, темірден, тот баспайтын болаттан жасалған жалпақ илек және т. б. әкелінеді.. Қырғызстанның ЕЭО-ға кіруі қазақстандық нарықта Қазақстанда өндірілген ұқсас тауарларға қарағанда бағасы едәуір төмен қырғыз тауарларының пайда болуына және сатылуына ықпал етті. [8]
2017 жылғы 10 қазаннан бастап Қазақстан шекаралық бақылауды күшейтті, бұл шекарадағы өткізу пункттерінде километрлік кептелістерге әкелді. Бортта тез бұзылатын өнімдері бар ауыр жүк көліктерінің жүргізушілері ең көп зардап шекті. Шекара бақылауының күшеюі күшейтілген кедендік, көліктік, фитосанитарлық және ветеринарлық бақылау бойынша жоспарлы операцияны, Қырғызстаннан контрабандаға қарсы күресті жүргізумен түсіндірілді. Бішкек өз кезегінде қазақстандық тарап "жасанды кедергілер"жасайды деп есептейді. [9]
2017 жылғы 17 қазанда Қырғызстанның экономика министрлігі Еуразиялық экономикалық комиссияға жүгініп, қазақстандық тарап Еуразиялық экономикалық одақ (ЕЭО) құқығының нормаларын сақтамайтынын атап өтті. [10]
2017 жылғы 18 қазанда Қырғызстанның үкіметтік делегациясымен кездесу кезінде Қазақстан шекарада қалыптасқан жағдайдан шығуды ұсынды-бұл Қырғызстан мен Қазақстанда тауар бір бағамен болуы үшін бірыңғай құндық индикаторларды белгілеуден тұрды, содан кейін ешқандай бұзушылық болмайды. [11]
Қазақстан-Қырғызстан шекарасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шекара туралы келісімге 2001 жылы қол қойылғанымен, Қазақстан оны 2003 жылы, ал Қырғызстан 2008 жылы ратификациялады. Бұл келісім 2002 жылы билік пен милициямен (соның ішінде адам құрбандарымен) қақтығыстармен аяқталған жаппай наразылық шерулерін ұйымдастырған қырғыз шекара қоныстарының тұрғындарының сөздерін тудырды. Қарқара шатқалындағы даулы учаскелер осы Келісіммен бөлінді (625 га — Қазақстан, 1136,6 га-Қырғызстан), бірақ 2013 жылы жергілікті тұрғындар Астанаға жер беруге наразылық акциясына шығып, Қазақстанның шекаралық аудандарын сумен қамтамасыз ететін арнаны жауып тастады (жанжал екі елдің премьер-министрлерінің келіссөздері арқылы шешілді).[1]
Қазақстанның Қырғызстандағы елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Шаханов, Мұхтар (1993-2003)
- Өзбеков, Өмірзақ Өзбекұлы (2003-2008)
- Оспанов, Бақыт Сағындықұлы (2008-2009)
- Исабаев, Бейбіт Өксікбайұлы (2009-16 наурыз 2015)
- Бозжігітов, Айымдос Ерсайынұлы (16 наурыз 2015 — 7 ақпан 2018)
- Көкрекбаев, Кәрім Насбекұлы (7 ақпан 2018-26 тамыз 2019)
- Нұрпейісов, Қайрат Айтмұхамбетұлы (тамыз 2019 — сәуір 2021)
- Жошыбаев, Рәпіл Сейтханұлы (2021 жылғы сәуірден бастап)
Қырғызстанның Қазақстандағы елшілері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Ишемқұлов, Тілектеш Ишемқұлұлы (1993-1995)
- Рысқұлов, Акбар Рысқұлұлы (1995-2001)
- Сааданбеков, Жұмағұл Сааданбекұлы (2001-2007)
- Рүстенбеков, Жаныш Сұлтанқұлұлы (2007-2012)
- Омуралиев, Есенгүл Қасымұлы (2012-2016)
- Құлубаев, Жээнбек Молдоканұлы (2018 - 08.2021)
- Дюшекеев, Дастан Станбекұлы (2021 жылдан бастап)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ a b Орозонова А. А. Таможенный союз и Кыргызстан: проблемы и перспективы // Проблемы безопасности российского общества. — 2014. — № 1. — С. 54
- ↑ https://www.inform.kz/ru/otnosheniya-kazahstana-i-kyrgyzstana-dolzhny-byt-obrazcovymi-nazarbaev_a2959767
- ↑ https://www.inform.kz/ru/30-let-nezavisimosti-i-sotrudnichestva-ob-otnosheniyah-kazahstana-so-stranami-sng-v-foto_a3873852
- ↑ https://ru.sputnik.kg/20180315/nazarbaev-pohvalil-prezidentov-stran-ca-1038176578.html
- ↑ https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/nazarbaev-vruchil-orden-jeenbekovu-370083/
- ↑ https://lsm.kz/kazahstan-planiruet-naladit-vodnuyu-diplomatiyu-s-sosedyami
- ↑ Бостонкулова М. Т. Развитие дипломатических отношений Кыргызстана и Казахстана в период социально-политических перемен // Наука, новые технологии и инновации. — 2015. — № 3. — С. 193
- ↑ https://tengrinews.kz/world_news/kyirgyizstan-stal-polnopravnyim-chlenom-eaes-279126/
- ↑ https://rus.azattyq.org/a/28835166.html
- ↑ https://informburo.kz/novosti/kyrgyzstan-pozhalovalsya-na-kazahstan-v-eek-iz-za-situacii-na-granice.html
- ↑ https://lsm.kz/v-kgd-raz-yasnili-situaciyu-na-kazahstano-kyrgyzskoj-granice