Қазақстан экономикасы

"Қазақмыс" корпорациясының Жезқазғандағы офисі.

"Қазмұнайгаз" компаниясының Астанадағы штаб-квартирасы..

Қазақстан экономикасы - Қазақстанда нақты жұмыс істейтін нарықтық экономика құрылған. 2006 жылғы мамырда экономикадағы жұмыспен қамтылғандар саны 7991,4 мың адам болды. Өнеркәсіптің жетекші салаларының қатарына түсті және қара металлургия жатады. Қазақстанның мысы, қорғасыны, мырышы және кадмийі сапасының жоғары деңгейде болуына байланысты әлемдік нарықта сұранысқа ие және бәсекеге қабілетті.

Қазіргі таңда экономикалық дамудың негізгі көзі елдің шикізат әлеуетін пайдалану болып табылады. 1985 жылмен салыстырғанда көміртегі шикізатын өндіру көлемі 225 пайызға өсті, ал дүние жүзі бойынша бұл көрсеткіш 1,3 есеге жуық өсті. 2005 жылы мұнай өндіру (газ конденсатын қоса алғанда) 61,9 млн. тоннаға, табиғи газ өндіру 25,2 млрд текше м болды. Қазақстанда болашақта ашық кен орындарын игеру есебінен 2015 жылға қарай 150 млн. тонна мұнай және 79 млрд текше м газ мөлшерінде көмірсутегі шикізаты өндіріледі. 2009 жылдан бастап мұнай өндірудің негізгі өсімі Каспий шельфінде байқалады деп көзделіп отыр.

Еуропа елдері Қазақстан экспорты көлемінің негізгі бөлігін алады. Қазақстан ірі отын-энергетикалық өңір болып табылады. Еуропа елдері арасында Қазақстан экспортын негізгі тұтынушылар Швейцария, Италия, Польша, Германия болып табылады. Еуропа елдеріне экспорт жасау мұнай, ферроқорытпалар, металлургия өнеркәсібі өнімдерін, бидай сату есебінен артып отыр. Азия өңіріндегі елдерге қазақстандық өнімдерді жеткізу көлемі ұлғайды, онда негізгі тұтынушылардың бірі қытай өнеркәсібі болып табылады.

1998-2005 жылдар аралығында ЖІӨ-нің нақты көлемі 1,8 есе артты, ал ЖІӨ-нің орташа жылдық өсімі 9,1% болды. 1998-2005 жылдары ЖІӨ-нің жан басына шаққандағы көлемі 2,5 есе артты. Қазақстанның ЖІӨ-нің көлемі 2006 жылы 76 млрд. долларға жетті, ол жан басына шаққанда 5,1 мың АҚШ долларын құрайды.

Қазақстанның қаржы жүйесі ТМД елдерінің ішіндегі ең озық жүйенің бірі деп танылды. Банк секторы өз дамуында Достастықтың басқа елдерінен айтарлықтай алдыңғы қатарда келеді. Қазақстан банктерінің жиынтық активтері (50 млрд. АҚШ долларынан астам) Украина банктерінің жиынтық активтеріне теңеседі. Қазақстан Шығыс Еуропа елдерінің бірқатарынан алдыңғы қатарда. Қазақстанның капиталы сыртқы нарықта белсенді орын алуда, 2005 жылы бұл көрсеткіш 15 млрд. АҚШ долларына жетті. Қазақстан тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуды, сыртқы қолайсыз жағдайларға тәуелділікті төмендетуді қамтамасыз ету үшін бірінші болып Ұлттық қор құрды. 2001 жылдан бастап барлық мұнай түсімдерінің 60% Ұлттық қорда жинақталады. Аталған қордың көлемі 2005 жылдың соңындағы 8 млрд долларға қарағанда, 2006 жылы 14,5 млрд. АҚШ доллары болды. Елдің алтын валюталық қоры Ұлттық қорды қоса есепке алғанда 2006 жылғы 30 қарашада 15,086 млрд. АҚШ долларына дейін өсті.

2006 жылы Қазақстанның халықаралық қорлары Ұлттық қордың қаржысын қоса алғанда ағымдағы бағамен 29 764,8 млн. АҚШ долларын құрады.

Республика экономикасына 50 млрд. АҚШ долларына жуық тікелей шетелдік инвестиция тартылған. Қазақстан ашық сыртқы сауда саясатын дәйекті жүргізуде. Мәселен, 2004 жылы сыртқы сауда айналымының көлемі 7 млрд. доллардан астам оң сальдомен 33 млрд. АҚШ долларына жақындап, 1994 жылмен салыстырғанда 3 еседен астам өсті.

2005 жылғы қаңтар-қараша аралығында Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымы ұйымдастырылмаған сауданы қоспағанда 41016,4 млн. АҚШ долларын құрады. Сыртқы сұраныстың және жоғары экспорттық бағалар нәтижесінде экспорт 25197,4 млн. АҚШ доллары болды. Тұрақты ішкі сұраныстың қалыптасуы нәтижесінде импорт 15819 млн. АҚШ долларын құрады.

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында сыртқы сауда географиясы негізінен Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығымен шектелсе, ол қазір айтарлықтай кеңейді. 2004 жылы Қазақстанның тауар айналымы құрылымында бірінші орынға ЕО-қа мүше елдер, Ресей, Швейцария және Қытай шықты.

Республикадағы саяси және экономикалық тұрақтылық, қолайлы инвестициялық жағдай дүние жүзіндегі Қазақстанның жоғары рейтингінің сақталуына ықпал етті.

Жылы	Жалпы ішкі өнім	АҚШ долларының айырбас бағамы	Инфляция индексі (2000=100)	Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚШ деңгейінің % үлесі)
1995	78,014,200	61.11 теңге	64	3.81
2000	102,599,902	142.26 теңге	100	3.53
2005	147,453,000	132.88 теңге	140	9.01

Қазақстан бүгінгі таңда ТМД елдерінің ішінде бірінші болып Moody’s Investors Service, Standard & Poor’s и Fitch Rating’s Ltd сияқты жетекші халықаралық рейтингтік агенттіктердің инвестициялық класс рейтингін алды.

2005 жылғы 20 желтоқсанда Fitch Rating’s рейтингтік агенттігі Қазақстан Республикасының инвестициялық рейтингін шетел валютасындағы ұзақ мерзімді облигациялар бойынша «ВВВ» деңгейіне дейін және ұлттық валютадағы ұзақ мерзімді облигациялар бойынша «ВВВ+» деңгейіне дейін жоғарылатты, сондай-ақ шетелдік валютадағы қысқа мерзімді облигациялар бойынша «Ғ3» деңгейін растады. Бұл ретте барлық берілген рейтингтер «тұрақты» екені болжанып отыр. Осы агенттіктің соңғы есебіне сәйкес, Қазақстанда минералдық ресурстардың қомақты қорының болуы оның экономикалық келешегі зор екенін айқындайды.

Қазіргі уақытта Қазақстан Бүкіл әлемдік банктің жіктеуі бойынша, кірісі орта деңгейден жоғары елдердің тобына жатады. Тұрмыс сапасының негізгі көрсеткіштерін салыстырсақ, соңғы 10 жыл ішінде қазақстандықтардың ақшалай табысы орта есеппен 5 есе өсті; орташа айлық жалақы 6 есеге жуық өсті; ең төменгі жалақы 25 есе өсті; ең төмен жалақы мөлшері 25 есе; зейнетақының орташа айлық мөлшері 4,6 есе артты.

2006 жылғы мамырдағы жұмыссыздық деңгейі 7,7% мөлшерінде қалыптасты (2005 жылғы мамырда – 8,2%). Мемлекеттің 2005 жылы тегін медициналық көмектің кепілді көлеміне бөлінген шығыстары 2003 жылмен салыстырғанда 1,7 еседен астам өсті.

Тарихы

Қазақстан экономикасы көне заманнан бастап Қазан төңкерiсiне дейiнгi кезеңде көшпелi мал ш-на негiзделдi. Мал жыл бойы өрiсте бағылады. Жер көшпелi қауымның ортақ меншiгi болып саналып, қазақ шаруалары оны қауымдасып пайдаланды. Мал жеке меншiкте болды. Шын мәнiнде малдың иесi жайылымға да иелiк еттi. Қазақстан Ресейге қосылған, одан мемлекеттiлiгi жойылған кезеңнен бастап, әсiресе, 1891 ж. Дала ережесi өмiрге енгiзiлгеннен кейiн, көшпелi ш-тың сипаты өзгердi. Тауар-ақша қатынастарының дамуы көшпелiлердiң едәуiр бөлiгiн жерсiз қалдырды, ал шұрайлы жайылымдық алқаптар ауқаттылардың қолына шоғырланды. Көшу ұзақтығы едәуiр қысқарып, табынның құрылымы және малды бағып-күту жағдайлары өзгердi. Тұрақты тұрғын үйлер мен мал қоралары пайда болды. Болыстар мен ауылдарға бөлiнген жерлердiң шекарасы айқындала бастады.

9 ғасырың аяғы мен 20 ғ-дың басында көшпелi ш-ты дағдарыс шарпыды. Бұқараның кедей топтары қайыршылыққа ұшырап, мал басы кемiп кеттi. Көшпелiлердiң кедейленген бөлiгi отырықшыға айналды. Дағдарыстың тереңдей түсуiне патша өкiметiнiң ең шұрайлы жерлердi тартып алып, қоныс аударушыларға берген отаршылдық саясаты қатты әсерiн тигiздi. Шын мәнiнде бұл байырғы халықты ата мекендерiнен күшпен ығыстырып, құнарсыз жерлерге қуу болды. 1917 жылға дейiн патша үкiметi қазақтардан 45 млн. гектардан астам жердi тартып алып, iшкi Ресейден келген жаңа қоныс тебушiлерге алып бердi. Патша үкiметiнiң қоныс аудару саясаты жергiлiктi халықтың экон. мүдделерiне нұқсан келтiрдi. Ол қазақтардың ата-бабаларының құнарлы қоныстарын қоныс аудару қорына күшпен алып қосу арқылы жартылай отырықшы мал ш-на және егiншiлiкке бейiмделмеген қазақ көшпелiлерiнiң табиғи дамуын тежедi. Көшпелi ш. дағдарысы құнары аз аймақтарға ығысқан жұрттан мал ш-н анағұрлым тиiмдi жүргiзудi, сондай-ақ, егiншiлiк пен отырықшылыққа көшу мәселесiн шұғыл күн тәртiбiне шығарды. Қазақ халқының жерге қоныстану, оны пайдалану жолындағы күресi, атап айтқанда, жердi әдiл бөлу, орталықтан көшiрiп келген шаруаларға кепiлдi жер телiмдерiн қазақтардан тартып алып берудi доғартуға ұмтылу аса маңызды мәселелердiң бiрiне айналды. Қазақтардың Мемл. Думаға, басқа да мекемелерге жазған көптеген арыздарында жер иелену құқықтарының нақты еместiгi салдарынан көшпелi ш-тар жағдайының тиянақсыз болып отырғандығы атап көрсетiлдi. Мұның өзi олардың еңсесiн түсiрдi, ертеден орныққан үй-жай, қора-қопсыларынан айрылып, шөл және шөлейт, басқа да қолайсыз аймаққа қайта орнығуға, шаруашылықты жетiлдiруге деген ықыласын кемiттi. Отырықшылыққа көшу қазақ шаруалары үшiн қиын үдерiс болды. Жер иелену құқығымен қоса бұған белгiлi бiр мөлшерде қаржы-қаражат та қажет едi. Ал патша үкiметi қандай да бiр көмек көрсетуден бас тартты. Осындай себептерге байланысты қазақ жерiнде отырықшылыққа көшу кең таралмады. Бұл үдерiс егiншiлiктi дамытуға анағұрлым қолайлы жағдайлары бар солт.-шығыс облыстарда, қоныс аударған орыс шаруаларымен тығыз араласқан жерлерде өрiс алды. Сөйтiп, Қазақстанда әрқилы табиғи-геогр. және тарихи жағдайларға байланысты шаруашылықтың көшпелi, жартылай көшпелi және отырықшы сияқты үш түрi қалыптасты. Соңғы екеуiнде шөп шабу мен егiншiлiктi дамыту нәтижесiнде а. ш. машиналары пайдаланыла бастады. Қазақ ауылдарында бұл машиналарды алдымен бiрлесiп, кейiнiрек жекелеген адамдар несиеге сатып алды. 1908 ж. тек Ақмола облысының қазақтарында 6160 шөп шабатын машина болды.

Тауар-ақша қатынастары қазақ ауылына дендеп енiп, бiр жағынан, шаруалардың шаруашылық қызметiнiң ауқымын кеңейттi, екiншi жағынан, өсiмқорлық сауда-саттықтың дамуына жол ашты. Дәулеттiлер бүкiл малды, қауымдық жерлердi өз қолдарына шоғырландырып, барлық су көздерiн, қыстақтар мен жайлауларды иемденiп алды. Қазақ қоғамының көпшiлiгi iс жүзiнде өндiрiс құрал-жабдығы жоқ кедейлер едi. Сауда-саттықты кәсiп етушiлер мен өз шаруашылығында жалдама еңбектi пайдаланушылардың қатары молайып, саудагерлiк-кәсiпкерлiк өрiс алды. Сөйтiп, қазақ жерiндегi нарықтық қатынастардың алғашқы нышандарының шаруашылыққа, шаруаның жеке тұтыну қажетiне ықпалы күшейдi.

Тауар-ақша қатынастарының дамуына, қазақ ауылының экономикасындағы басқа да өзгерiстерге байланысты, жер жекелеген адамдардың жеке меншiгiне айнала бастады. 19 ғ-дың аяғы мен 20 ғ-дың басында Қазақстан экономикасында әр түрлi экон. ұстындардың астасуы байқалды.

Статистика

ЖІӨ	ЖІӨ (АҚТ)	Жан басына шаққандағы ЖІӨ (AҚТ)	Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номиналды)	Секторы бойынша ЖІӨ	Инфляция (ТБИ)	Кедейлік шегінен төмен халық	Джини коэффициенті
239,8 млрд (номиналды доллар. (2023 ж.), әлемде 54-ші).	611,500 млрд (АҚШ долларында (2023). әлемде 42-ші)	$32.090 (2023 ж.)	$12 870 (2023 ж.)	Ауыл шаруашылығы: 4,6% Өнеркәсіп: 36,5% Қызмет көрсету саласы: 62,4% (2021 ж.)	20,3 % (2022)	5,1 % (2022)	0,291 төмен (2020)
Адам даму индексі (АДИ)	Жұмыссыздық	Жұмыспен қамту деңгейі:	Негізгі салалар:
0,811 (56-шы, 2021 ж.)	4,8% (2022 ж.)	95,2% (2022 ж.)	мұнай, газ, уран, түсті және қара металдарды өндіру; сондай-ақ көмір, темір рудасы, марганец, хромит, қорғасын, мырыш, мыс, титан; локомотивтерді, жолаушылар және жүк вагондарын, энергоблоктарды, вагондарды, тракторларды және басқа да ауыл шаруашылығы машиналарын, құрылыс материалдарын, азық-түлік өнімдерін өндіру.
Сыртқы сауда
Экспорт	Мақалаларды экспорттау		Экспорттық серіктестер	Импорт	Мақалаларды импорттау		Импорттық серіктестер
$84,8 млрд. (2022 ж.)	шикі мұнай, мыс және мыс катодтары, ферроқорытпалар, табиғи газ, мыс рудалары мен концентраттары, уран, бидай, көмір, күкірт, сублимацияланған, тұндырылған немесе коллоидты күкірттен басқа.		Италия 6,9%, Қытай 7,9%, Нидерланды 5,2%, ресей 18%, Швейцария 3,5%, Франция 6,0%.	$49,7 млрд. (2022 ж.)	жеңіл автомобильдер, телефондар, бөлшек саудаға арналған дәрі-дәрмектер, компьютерлер, автомобильдердің кузовтары, автомобильдер мен тракторлардың бөлшектері мен керек-жарақтары, мұнай өнімдері, ұшақтар.		ресей 8,5%, Қытай 7,4%, Германия 7%, АҚШ 5,1% (2022 ж.).
Мемлекеттік қаржы
Сыртқы қарыз	Мемлекеттік кірістер	Мемлекеттік шығындар	Қаржылық резервтер	Несиелік рейтинг
$160,9 млрд (2022)	15 664,98 млрд теңге (2022 ж.)	18 062,67 млрд теңге (2022 ж.)	$88,50 млрд (2023 жылдың 1 қаңтары)	Standard & Poor’s: BBB+ (Domestic) BBB (Foreign) BBB+ (T&C Assessment) Outlook: Тұрақты (2011) Moody's: Baa2 Outlook: Тұрақты (2021) Fitch: BBB- Outlook: Жақсы (2021)

Статистика

Cыртқы қарыз

Қазақстан Республикасының сыртқы қарызы 2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап 3%-ға немесе 4,8 млрд долларға өсіп, 163,4 млрд долларға дейін өсті.

2020 жылы сыртқы қарыз айырбас бағамы, құны және басқа да өзгерістер (-0,1 млрд доллар) есебінен төлем балансы бойынша операциялар (4,9 млрд доллар) есебінен ішінара өтелді.

Қазақстанның сыртқы қарызының құрылымында өтеу мерзімі бойынша 93,9% ұзақ мерзімді сыртқы қарызға (1 жылдан астам) келеді, бұл бір жағынан өтімділік тәуекелдерін төмендетсе, екінші жағынан, өзгерістердің әсерін күшейтеді. қарызды өтеу және оған қызмет көрсету бойынша жалпы нарықтық талаптар.

Қаржы құралдарының түрлері бойынша Қазақстанның сыртқы қарызы құрылымында резидент еместерден тартылған қарыздар мен кредиттер (78,6%) және резидент еместердің иелігіндегі борыштық бағалы қағаздар (13%) басым болды.

ЖІӨ

Барлық бұрынғы кеңестік республикалар сияқты Қазақстан да 1990 жылдардың басында ауыр экономикалық күйзелістерді бастан өткерді, бірақ 2000 жылдардың басында экономиканың жандануы басталып, сол кездегі жалпы ішкі өнімнің жыл сайынғы өсімі 7%-ға жетті. Орталық Азиядағы көршілерімен салыстырғанда Қазақстан жан басына шаққандағы ЖІӨ салыстырмалы түрде жоғары болды, ол 2010 жылы бір адамға 12 800 долларды құрады. Бұл Қазақстанға жаһандық рейтингте 90-орынға шығуға мүмкіндік берді.

Соңғы онжылдықтардағы елдің жалпы ішкі өнімінің динамикасы:

Қаржы құралдарының түрлері бойынша Қазақстанның сыртқы қарызы құрылымында резидент еместерден тартылған қарыздар мен кредиттер (78,6%) және резидент еместердің иелігіндегі борыштық бағалы қағаздар (13%) басым болды.

2022 жылы Қазақстанның сыртқы қарызы 166 миллиард доллардан асты. Қарыздың ең көп өсімі Ұлттық банкке тиесілі. 2022 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша елдің мемлекеттік қарызы 22 триллион теңгеге немесе ішкі жалпы өнімнің 27,4 пайызына жетті.

Өнеркәсіп

Өндіруші өнеркәсіп

Қазақстан уран өндіруден әлемде көш бастап тұр.

Қара металлургия

Қазақстанның қара металлургиясы республикалық өнеркәсіп өнімінің 12,5%-дан астамын өндіреді.

Темір рудасының қоры бойынша Қазақстан әлемде сегізінші орында. Оның әлемдік қордағы үлесі 6% құрайды.

Барланған 8,7 миллиард тонна темір рудасының қорының 73,3 пайызы оңай өндіріледі. Елімізде өндірілетін темір рудасының 70 пайыздан астамы экспортқа шығарылады. Темір рудасын өндіру келесі динамикамен сипатталды: 1990 жылы – 23,8 млн тонна, 1999 жылы – 9,6 млн тонна, 2012 жылы – 23,0 млн тонна. Сонымен қатар, 1990-2012 жылдары болат өндіру жылына 6,8 миллион тоннадан 3,8 миллион тоннаға дейін, ал шойын өндірісі жылына 5,2 миллион тоннадан 2,7 миллион тоннаға дейін төмендеді.

Түсті металлургия

Өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлеміндегі түсті металлургияның үлесі 12 пайыздан асады.

Төрт түсті металдың (алюминий, қорғасын, мырыш және мыс) өндірісі 1990-2012 жылдары 2022,2 миллион тоннадан 2470,1 миллион тоннаға дейін өсті. Титан, магний, сирек және сирек жер металдары да өндіріледі.

Қазақстан тазартылған мысты әлемдегі ең ірі өндірушілер мен экспорттаушылардың бірі болып табылады. Қазақстандық мысты негізгі импорттаушылар Италия мен Германия болып табылады.

Қазақстан ірі алтын өндіруші болып табылады, атап айтқанда Алтыналмас зергерлік бұйымдарды шығарады. Елімізде 171-ден астам алтын кен орны тіркелген.

Химиялық өндіріс

Негізгі мақалалар: Қазақстанның мұнай өнеркәсібі және Қазақстанның мұнай өңдеу өнеркәсібі.

Республиканың химия және мұнай-химия өнеркәсібінің кәсіпорындары пластмасса, химиялық талшықтар мен жіптер, автомобильдер мен ауылшаруашылық машиналарына арналған шиналар, резеңке бұйымдарының кең ассортименті, хром қосындылары, кальций карбиді, каустикалық сода және басқа да өнімдер шығарады.

Қазақстанда автобензин, дизель отыны, қазандық отын, авиакеросин, мұнай битумы және басқа да мұнай өнімдерін өндіретін үш мұнай өңдеу зауыты бар. Бірақ жыл сайын дерлік республикада бензин мен дизель отынының түсініксіз тапшылығы байқалады.

Сары фосфор (бұрынғы КСРО жалпы өндірісінің 90%-дан астамы), минералды тыңайтқыштар, синтетикалық жуғыш заттар өндіретін фосфорит кенін (Қаратау фосфоритті бассейнін қараңыз) өңдейтін үлкен кешен бар.

Машина Жасау

2002 жылдың желтоқсанында республикада бірінші «АЗИЯ АВТО» автомобиль зауыты құрылды. 2020 жылы мемлекет алдында Өнеркәсіптік құрастыру келісімі орындалмағандықтан жабылды. Республикада 15 жыл ішінде барлығы 160 мыңнан астам автокөлік шығарылды.

Өңірлер бойынша жеңіл автомобильдердің өндірісі физикалық мәнде, бірлікте

	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Жолаушылар вагондары	2628	3206	2268	2945	6311	3271	745	3176	8195	19186	37469	37160	12184	5192	16789
Шығыс Қазақстан облысы	2628	3206	2268	2945	6311	3271	745	3099	7326	16522	31005	28806	6882	2962	11412
Қостанай облысы								77	869	2664	6464	8354	5302	2230	5377

Құрылыс материалдарын өндіру

Құрылыс материалдары өнеркәсібінің өндірісі республиканың жалпы өнеркәсіп өндірісінің 4%-дан астамын алады.

Сала кәсіпорындары цемент, шифер, асбест-цемент құбырлары, жұмсақ шатыр материалдары, линолеум, санитарлық-тұрмыстық бұйымдар, едендер мен ғимараттарды безендіруге арналған қаптама керамикалық плиткалар, ірі панельді тұрғын үй құрылысына арналған панельдер және басқа конструкциялар, қағаз өнеркәсібі үшін каолин, радиаторлар, конвекторлар және басқа да бірқатар құрылыс материалдары мен конструкцияларының түрлері. 1990-2012 жылдары қиыршық тас пен қиыршық тас өндіру (млн. м³.) 51,5-тен 34,4-ке дейін төмендеді.

Республикада құрылыс материалдарын өндіру үшін әртүрлі шикізаттың жеткілікті қоры бар.

Құрылыс материалдарын өндіруде өнеркәсіп қалдықтары: металлургиялық және химия өнеркәсібінің шлактары, жылу электр станцияларының күлі және басқа қосалқы ресурстар кеңінен қолданылады.

Энергия

Қазақстанның энергетикалық секторы ішкі байланыстары әлсіз 3 аймақтан тұрады: Батыс Қазақстан (Ресеймен қосылған), Орталық және Шығыс Қазақстан (Ресеймен қосылған), Оңтүстік Қазақстан (Өзбекстан және Қырғызстанмен байланысқан). Орталық және Шығыс Қазақстан аймағы, ең алдымен, Екібастұздың қуатты көмір электр станцияларының арқасында жалғыз тұрақсыз аймақ болып табылады. Оңтүстік Қазақстан электр қуатының тұрақты тапшылығын бастан кешіруде, оны Солтүстік-Оңтүстік желісі және Қырғызстандағы су электр станцияларынан импорттау арқылы өтейді. Батыс аймақта Атырау және Батыс Қазақстан облыстары энергия тапшылығына ұшырап, энергияны Ресейден импорттайды. Маңғыстау облысында Маңғыстау АЭС-тің арқасында жеткілікті қуат қоры бар, бірақ Атыраумен байланысының әлсіздігі (70 МВт-қа дейін) артық энергияны басқа өңірлерге тасымалдауға мүмкіндік бермейді.

Маңғыстау түбегінде 1972 жылы Ақтау қаласының оңтүстігінде натриймен салқындатылатын БН-350 жылдам нейтронды реакторы бар ірі тәжірибелік атом электр станциясы салынып, іске қосылды. BN-350 АЭС екі мақсатқа ие болды: электр энергиясын өндіру (орнатылған қуаты 350 МВт), теңіз суынан тәулігіне 120 мың тоннаға дейін тұщы су алу үшін тұщыландыру қондырғыларына буды жеткізу, қару-жарақ өндірісі. плутоний КСРО қорғаныс өнеркәсібінің қажеттіліктері үшін. 1978 жылғы жағдай бойынша МАЭК жылдам нейтронды реакторлары бар әлемдегі ең ірі тәжірибелік электр станциясы болды, бұл ғалымдарға бірқатар ғылыми, техникалық және өндірістік мәселелерді шешуге мүмкіндік берді.

1976 жылы қуаттылығы 1230 МВт Жамбыл МАЭС құрылысы аяқталды, ол бүгінгі күнге дейін Қазақстанның оңтүстігінің негізгі энергетикалық базасы болып қала береді. 1990-2012 жылдары мұнай және газ концентраттарын өндіру күрт өсті (21,7 млн. тоннадан 79,2 млн. тоннаға дейін), табиғи газ өндіру осы кезеңде 7,1 млрд. м³-ден өсті. 40,3 млрд. м³. дейін, ал көмір өндіру 131,4 млн. тоннадан 120,5 млн. тоннаға дейін төмендеді. Бұл ретте 1990-2012 жылдары электр энергиясын өндіру шамалы өсті (87,4 млрд. кВт.сағаттан 90,6 млрд. кВт.сағ. дейін), ал мұнай өнімдерін өндіру 17,9 млн.тоннадан 13,7 млн.тоннаға дейін толығымен қысқарды.

Көлік

Қазақстанның Еуразия орталығындағы географиялық орналасуы оның транзиттік тасымалдау саласындағы елеулі көліктік әлеуетін алдын ала анықтайды. Республиканың құрлықтағы көлік жолдарының ұзындығы 106 мың км құрайды. Оның 13,5 мың км магистральдық темір жол, 87,4 мың км асфальтталған жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдары, 4 мың км. - өзен жолдары.

2007 жылы Қазақстан тарапы Ресей аумағы арқылы өтетін Каспий теңізі мен Азов-Қара теңіз бассейні арасындағы тікелей су көлігі байланысы – Еуразия каналын салу ұсынысымен Ресейге жүгінді. Жоба жүзеге асса, Қазақстан Ресейдің көмегімен халықаралық теңіз коммуникацияларына тікелей шығып, теңіз державасына айнала алады.

Қаржы жүйесі

1998 жылы Қазақстанда зейнетақы реформасы жүргізілді. 2000 жылы тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуды қамтамасыз ету және қолайсыз сыртқы факторларға тәуелділікті азайту мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры құрылды.

Қазақстандағы банктердің 2020 жылдың 9 айындағы жұмысының қорытындысы бойынша таза пайда 596,7 млрд теңгені құрады, бұл 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 38%-ға артық.

Елдің орталық банкі – Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі. 2022 жылдың 17 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстанда 22 банк жұмыс істейді. 2022 жылдың қаңтарындағы жағдай бойынша шағын несиелендіру көлемі 743 млрд теңгені құрады

Қазақстанның қаржыгерлер қауымдастығы еліміздің қаржы жүйесінің дамуына ықпал етеді, ал Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау және қадағалау комитеті қаржы ұйымдарының қызметін бақылау мен қадағалауды жүзеге асырады.

Республиканың мемлекеттік активтері «Самұрық-Қазына» мемлекеттік холдингінде шоғырланған, ол қажет болған жағдайда осы банктердегі үлестерді сатып алу немесе «Стресстік активтер қоры» сияқты еншілес ұйымдарды құру арқылы банктерге қолдау көрсетеді.

Девальвация

Қазақстанда 1999 жылдың сәуір-қазан аралығындағы девальвация 60%-ды құрады. 2009 жылдың 4 ақпанында Қазақстанның Орталық банкі ұлттық валютаны бір долларға 120 теңге деңгейінде қолдауды тоқтатты, теңгенің құнсыздануы 25%-ды құрады. 2009 жылы девальвация 17% құрады. 2015 жылғы девальвация теңгенің құбылмалы айырбас бағамына көшуінің нәтижесі болды, ол қазақстандық экспорт көлемін қолдауға және ұлғайтуға, сондай-ақ ұлттық валютаны ұстап тұруға кететін шығындарды азайтуға арналған.