Қазақ күріш ғылыми-зерттеу институты

Қазақ күріш ғылыми-зерттеу институты, Арал өңірі агроэкология және ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты – ғылыми-тәжірибелік мекеме. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің қарамағында. 1933 жылы Бүкілодақтық Күріш тәжірибе станциясының (Краснодар қаласы) қарамағындағы Қызылорда күріш тәжірибе егістігі болып құрылған. 1950 жылы Бүкілодақтық ауыл шаруашылық ғылымдары академиясының (кейіннен оның Шығыс бөлімшесі) Қазақ бөлімшесінің Қазақ егіншілік институтының құрамына енді. 1956 жылы 21 тамызда Қызылорда мемлекеттік ауыл шаруашылық тәжірибе станциясы болып құрылды. 1964 жылы 25 тамызда КСРО Мелиорация және шаруашылық минстрлігінің «Главриссовхозстрой» қарамағына берілді. 1972 жылы 25 ақпанда Қазақ күріш ғылыми-зерттеу институты, ал 1991 жылы бұл институт Қазақ ауыл шаруашылық ғылымдары академиясының құзырындағы Қызылорда ауыл шаруашылық ғылыми-зерттеу институты болып қайта құрылды. 1995 жылы Арал өңірі агроэкология және ауыл шаруашылық ғылыми-зерттеу институты деп аталды. Ал 2003 жылдан Оңтүстік-Батыс ауыл шаруашылық ғылыми-өндірістік орталығының еншілес мемлекеттік кәсіпорны. Институтта: күріш селекциясы, тұқым шаруашылығы, егіншілік, көкөніс шаруашылығы және бақша өсіру, топырақ құнарлығы, ғылыми-зерттеу жұмыстарын экология-экономикалық сараптау және патенттеу, мал шаруашылығы, ғылымды өндірістік және техникалық қамтамасыз ету бөлімдері және Консалтинг орталығы бар; 2 тәжірибе шаруашылығында күріш, бидай және көп жылдық шөптердің аудандастырылған сорттарының элиталық және өнімділігі жоғары тұқымы өндіріледі. Институтта күріш дәнінің қызаруының генетикалық табиғаты зерттеліп, онымен күресу жолдары анықталды; Қазақстан бойынша күріш сорттарының теориялық үлгілері жасалып, жоғары өнімді сорттарды шығарудың физиология-биохимиялық негіздері зерттелді; химиялық мутагенез рөлі зерделеніп, соның нәтижесінде күріштің «Маржан» сорты шығарылды; 2 мың селекциялық үлгілер бағаланды; ауыспалы егістің жаңа 8 танапты және қысқа ротациялы үлгілері әзірленді; ауыспалы егістіктерде егілетін дақылдың түріне, алғы дақылына және танаптардың арамшөптермен ластану дәрежесіне қарай топырақ өңдеу жүйесі белгіленді; күріш ауыспалы егісінде егілетін дәнді (күздік және жаздық бидай, арпа, сұлы) және техника (мақсары, қант қызылшасы) дақылдар өсіру технологиясының параметрлері зерттелді; күріш ауыспалы егісіне бейім сорттарын анықтау үшін сорттарды экологиялық сынау жұмыстары жүргізілді. Институтта күріш өсімдігі тұқымдарының ұлттық қоры жиналған. Арал өңірінің қолайсыз жағдайына бейім таза тұқымды бактриан түйелердің сүт өнімділігі жоғары топтарын іріктеу жұмыстары жүргізілді; сүтті және етті-жүнді бағыттағы малдарды іріктеу әдістері зерттелді; сұр түсті қаракөл қойларының зауыттық типін шығару жұмыстары жүргізілді. Күріштің 3 сорты, көп жылдық шөптің және қауынның 2 сорты, жүгерінің 1 сорты шығарылып аудандастырылды. Институт ғылыми жаңалықтары мен 20 өнертабысына патенттер мен авторлық куәліктер алған (2008). Институт ғылыми жұмыстар жинағын, 75 ұсыныс пен әдістемелік нұсқауларды, 12 кітап пен монографияларды жарыққа шығарды. Сондай-ақ, ЮНЕСКО, Инко-Коперникус, БҰҰ жобаларын қолдау қоры, Ғаламдық экол. қор, Дүниежүз. банк, т.б. ұйымдар мен бірге Арал өңірінің экологиясын сауықтандыру жөніндегі бағдарламаларды дайындауға қатысады. Ин-тта техника проф. Т.Қарлыханов, Қ.Бәкірұлы, А.Н. Подольских, Х.Жамантіков жұмыс істейді.