Қазақ ішіндегі партия неден? (мақала)

«Қазақ ішіндегі партия неден?», Мұхтар Әуезовтің мақаласы. Алғаш рет 1918 ж. «Абай» журналының 2-санында, кейін 1991 ж. «Жібек жолы» журналының 3-санында жарияланды. Соңында «М. Ә.» деп кол қойған. Журналдың әрбір санында 2-3 мақаласы жарияланып турғандықтан, біріне аты-жөнін толық жазса, кейбіріне «Мұхтар» деп немесе аты мен фамилиясының баскы еріптерін койып отырған. Аталмыш мақала мен журналдың 3-санындағы «Философия жайынан» атты мақалаға «М. Ә.» деп қол койған екен. Бұл автордың Әуезов екендігі ешқандай күмән тудырмайды. Мақала жазушының шығармалар жинақтарына енбеген. Мақалада автор әрбір халық тың өзгешелігі екі түрлі шартқа байланысты:

«бірі - сол халықтың кесібі, екінші - жұрт билеу тәртібі»

деп, мал бағып, кең далада еркін жайлап жүрген қазақтын билігі «қарұлы көп орыс колына» тиген соң,

«бұрынғы келе жатқан жауынгерлік мінез қаккы керіп, емір жолынан шығып қалғандығын, будан кейін қазақ сезуар, жершіл үсақтыкка таман айнала бергендігін»

баян етеді. Осы күнгі қазақтың бойындағы түрлі: жікшілдік, жуандык кумар, жем кумар, сыпыра жалыныштылық, адамшылығын кулқынға айырбастау сияқты «сұрқия мінездің» ұсақ мансапқорлыкты, партияқорлықты тудырып отырғандығының негізгі объективтік, субъективтік себептерін таддап ашып береді. Осындай келеңсіз кеселден қутылудың үш түрлі накты жолын ұсынады: алдымен ел ішінде үш болыстың ішінен біреу болса да езі күшті, басындағы кісілері әділ, окыған, істі тез бітіретін суд болсын... Екінші, ел ішіндеуақ қарыз серіктері, потребитель лапкелері көп ашылсын. Мұнымен бірге нашардың жалыныштығы азаяды. Үшінші, жұмысшының еңбегі бағалы болсын дейді.