Қалас

Қалас, «ықылас қалас». «Барға ырза болыңыз, ықылас қалас деген» (Ел аузынан).

Тұрақты тіркес құрып тұрған екі сөз де араб тілінен келген. Алғашқы «ықыластың» мағынасы — ниет, пиғыл екендігі бәрімізге аян. Ал екіншісі де түсіндірме сөздік бойынша, онан қалды кейбір авторлардың баяндауынша да белгілі сияқты. Түсіндірме сөздікте қалас — а) құтылды, басанды; б) бітті, тамам болды,

«Бұлардан қалас болған соң, Бойын жазып алған соң» (Қобыланды). Е. Бекмұхамбетовтың 1977 жылғы «Қазақ тіліндегі араб-парсы сөздері» деген кітабында қалас — қүтылу, босану, еркіндік алу. «Жуымас аққа пәле деген сөз бар, қалас боп құтыларсың бір күн ақыр» (Мәшһүр Жүсіп). Араб тілійдегі біз көрсеткен мағыналарында бұл сөз «хәлас» тұлғасында парсы тілінде де кездеседі (Пер.-рус. сл., 1959). Сөздің түпкі төркіні араб тілі екендігі дау тудырмайды. Тіпті ертедегі түркі тілдері сөздігінде де халас — құтқару, босату мағыналарында қолданылғандығы және оның араб тілінен екендігі көрсетіледі (ДТС, 635). Бірақ бұл көрсетілгендер 2—3 қатардағы мағыналары деп түсінген дұрыс. Өйткені, араб тілі сөздігінде екі жерде де 1 — ретке «қалас» сөзінің мына мағыналары қойылған — жасанды емес, таза, адал болу, адалдық көрсету. Осымен байланысты ел аузынан алынған, біз келтіріп отырған мысалдағы «ықылас қалас» тіркесіндеғі «қалас» мағынасы — шын, адал дегенді ұғындырмақ. Демек, «ықылас қалас»:—«ниет адал» қалпында түсіндіріледі.