Қалбағай (жалбағай)
| Қалбағай (жалбағай) | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Амандық күйі | ||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||
| Platalea leucorodia Linnaeus, 1758 |
Қалбағай (жалбағай) – (лат. Platalea leucorodia Linnaeus, 1758) Дегелектәрізділер (не Ләйлектәрізділер)) отряды - Ciconiiformes Тырнақұтандар тұқымдасы - Threskiornithidae
Статусы.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2-ші санат. Саны тез қысқарып бара жатқан түр.
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Туыстың бес түрінің Қазақстан фаунасындағы жалғыз түрі.
Таралуы.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Евразия мен Солтүстік-шығыс Африканың суқоймалары. XX ғасырдың ортасында Қазақстанның көптеген суқоймалары мен жазықтық өзендерінің атыраптарында мекендеген[1][2]. 80-90-шы жылдары қалбағай тек Еділ-Жайық су айырығының, Орталық, Оңтүстік және Шығыс Қазақстанның жекелеген суқоймаларында ғана сақталып қалды[1][3].
Мекендейтін жерлері.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қалың қамыс өскен және ашық саяз сулары бар көлдер, өзендердің атыраптары.
Саны.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстанда 400-650 жұбы есепке алынған, оның ішінде 150-ге жуығы – Торғай ойысының көлдерінде [4], осындайы Оңтүстік Қазақстан облысындағы Шошқакөл жүйелерінде[5], 100 жұпқа жуығы – Іле өзенінің атырабында, 60-70 жұбы – Қапшағай суқоймасында [6], 10 жұптайы Науырызым және Қорғалжын қорықтарында[7][8], Тентек өзенінің атырабында[9], Қара Ертіс өзенінің атырабында – 40-тай жұбы [10] ұялайды. Жайық өзенінің атырабында 1993 жылы 200 басы есепке алынған[11].
Негізгі әсер ететін факторлар.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Гидрологиялық режимнің нашарлауының нәтижесінде мекендейтін жерлерінің тозуы және олардың ауданының қысқаруы: қамыстарды өртеу және шабу. Қаскерлік (браконьерство) және ұялау кезінде мазалау факторы, қоректік қорының нашарлауы және қорегін табу орындары – саяз сулар ауданының қысқаруы.
Биологиялық ерекшеліктері.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жыл құсы. Шоғыр құрып, көбіне құтандар, қарабайлар және үлкен суқұзғындарымен бірге ұялайды. Ұясы – қамыста (құлаған қамыс, қопалар), кейде бұталар мен ағаштарда. Ұяда 3-4 жұмыртқа болады. Сәуір – мамырдың ортасынан шайқау басталады және 21-25 тәулікке созылады. Ұясының бұзылуы және балапандарының өлім-жітімге ұшырауы 50-60%. Су омыртқасыздары, балықтардың шабақтары және майда бақалармен қоректенеді. Қорегі және ұялайтын орны үшін бәсекелестер құтандар мен қарабайлар болып табылады. Негізгі жаулары – қара құтан, ала қарға және боз шағала.
Қолда өсіру.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстанның хайуанаттар парктерінде көбеймеген.
Қабылданған қорғау шаралары.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстанда Алакөл қорығында қорғалады.
Қажетті қорғау шаралары.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Іле өзенінің атырабында, сол сияқты Қара Ертіс өзенінің атырабында қорықтар ұйымдастыру. Ұялайтын жерлерінде гидротехникалық құрылыстарды пайдалану кестесін бақылау; қаскерлер және өрттермен күресу. Шоғырлары орналасқан жерлерге тікелей жақын маңдарда шаруашылық жұмыстарын (қамысты шабу, суқоймаларын күрт толтыру және құрғату) шектеу.
Зерттеу жөніндегі ұсыныстар.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Белгілі ұялау шоғырларына мониторинг жүргізу және жаңа шоғырларын іздеу.
Әдебиеттер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1. Спангенберг, 1951а; 2. Долгушин, 1960; 3. Ауэзов, 1986в; 4. Н.С. Гордиенко, личн. сообщ.; 5. Н.Н. Андрусенко, личн. сообщ.; 6. В.В. Сибгатуллин, М.Е. Букетов, личн. сообщ.; 7. В.В. Хроков, Э.И. Гаврилов, личн. сообщ.; 8. Б.П. Анненков, личн. сообщ.; 9, Н.Н. Березовиков, Б.В. Щербаков, личн. сообщ.; 10. Березовиков, Гисцов, 2001.
Құрастырушы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
А.Ж. Жатқанбаев
- ↑ a b Спангенберг, 1951а
- ↑ Долгушин, 1960
- ↑ Н.Н. Березовиков, Б.В. Щербаков, личн. сообщ.
- ↑ Ауэзов, 1986в
- ↑ В.В. Сибгатуллин, М.Е. Букетов, личн. сообщ
- ↑ В.В. Хроков, Э.И. Гаврилов, личн. сообщ
- ↑ Н.С. Гордиенко, личн. сообщ
- ↑ Н.Н. Андрусенко, личн. сообщ
- ↑ Б.П. Анненков, личн. сообщ
- ↑ Н.Н. Березовиков, Б.В. Щербаков, личн. сообщ
- ↑ Березовиков, Гисцов, 2001