Мазмұнға өту

Қанатсыз Ника ғибадатханасы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Афина Ника ғибадатханасы
Карл Вернердің Афина Ника ғибадатханасының суреті, 1877 ж.

Ника Аптерос ғибадатханасы (Қанатсыз Жеңіс құдайы) – бастапқыда Афина Ника ғибадатханасы (Афина Жеңімпаз) деп аталған (көне грекше: Ναός Αθηνάς Νίκης, Naós Athinás Níkis), Афина және Ника құдайларына арналған. Бұл ежелгі грек мәрмәр ғибадатханасы, Афина Акрополінің оңтүстік-батысында, Пропилейдің жанында орналасқан. Ол шағын жартасты шығыңқы жерде (пиргос) салынған және мәрмәр тіреуіш қабырғамен бекітілген.

Ғимаратты б.з.д. 427–424 жылдары ежелгі грек сәулетшісі Калликрат тұрғызды және ең алғашқы толығымен ионикалық стильдегі құрылыс болып табылады. Афиналықтар оны Афина Никаға (көне грекше: Αθηνᾶ Νίκη – Афина Жеңімпаз) арнады. Алайда, Рим империясы дәуірінде бұл теменостың бастапқы арнауы мен құрылысының тарихы ұмытылды. II ғасырда жазған Павсаний халық дәстүріне сүйене отырып, оны "Қанатсыз құдай Никаның ғибадатханасы" деп сипаттады. Грек мифологиясында Ника – Жеңіс құдайы, ал Афина да соғыстағы жеңісті білдіретін құдай ретінде құрметтелген. Афиналықтар Афина Никаға табыну арқылы, Спарталықтар мен олардың одақтастарына қарсы ұзаққа созылған Пелопоннес соғысында жеңіске жетуге үміттенген.[1]

Ғибадатхананың арналуы мен атаулары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ғибадатхананың арналуына қатысты түсініксіздік антикалық авторлардың еңбектерінде пайда болған және қазіргі зерттеулерде де кездеседі.[2]

Жеңіс құдайы Никаға табыну ерте архаикалық кезеңде пайда болған және оның негізі ежелгі грек ақыны Гесиодтың «Теогония» поэмасында қаланған.[3] Архаикалық кезеңнен бастап-ақ Ника құдайының бейнелеу дәстүрі (иконографиясы) қалыптасты. Гүлдестені безендіру пен мүсін өнерінде құдай әрдайым қанатты болып бейнеленген. Б.з.д. V ғасырдың ортасында, кейіннен классикалық ғибадатхана салынған бекіністе, Афина Никаға табыну дәстүрі болған. Алайда «Афина Ника» құдайы афиналықтар үшін «Ника» құдайымен бірдей саналмаған. «Афина Ника» эпиклесасы (лақап аты) Жеңімпаз Афинаны немесе Жеңісті Афинаны білдіретін, бұл оның культінің бір тармағы еді, бұл атау құдайдың Акрополь кіреберісіндегі бекіністі қорғаушы рөлін көрсеткен.[4] Бекіністің қабырғалары ежелден бері афиналықтар үшін әскери олжаларды ілу орны ретінде пайдаланылған.[5]

Жазба деректерде құдайға табынудың екі түрлі атауы кездеседі:

  1. Бастапқы және дұрыс атауы – «Афина Ника», бұл атау архаикалық кезеңдегі құрбандық үстеліндегі жазбаларда алғаш тіркелген жіне б.з.д. V–IV ғасырларда эллинистік дәуірде ресми құжаттарда жиі қолданылған.
  2. Бейресми мәтіндерде (б.з.д. V ғасыр) бекіністегі құдайды көбінесе жай ғана «Ника» деп атаған. Алғашында бұл эпиклесаның қысқартылған түрі ауызекі сөйлеуде қолданылған, алайда уақыт өте келе кең таралып, Афина Ника (Афина ипостасы) мен Жеңіс құдайы Ника арасындағы түсініксіздікке себеп болған.

Рим империясы дәуірінде, халық арасында таралған атау құдайдың бастапқы культ атауын толықтай ығыстырып шығарды.[6]

Осыған сәйкес, б.з.д. V ғасырдағы ғибадатхананы афиналықтар Афина Никаға (Жеңімпазға) арнаған. Павсаний бұл ғибадатхананы халық дәстүріне сүйене отырып «Қанатсыз Жеңіс құдайының ғибадатханасы» (Ника Аптерос) деп атаған. Бұл атау қасиетті мүсіннің ерекшелігімен түсіндірілген:

  • Ол целлада (ғибадатхананың ішкі бөлігінде) тұрған.
  • Қолында найзасы жоқ,
  • Әдеттегі қанатты Ника бейнесінен айырмашылығы – оның қанатсыз болуы.

Уақыт өте келе афиналықтар бұл құдайды Никаның өзі деп қабылдап, оны «Қанатсыз Жеңіс» деп атаған.[7]

II ғасырда, Павсаний өмір сүрген кезде, Афина Ника культінің шығу тарихы, оның ғибадатханасының салыну тарихы халық санасынан өшіп кеткен еді. Павсаний «Қанатсыз Жеңіс» атауын ежелгі тарихи мифпен байланыстырды. Бұл миф Спартадағы шынжырланған соғыс құдайы Эниалийдің ағаш мүсініне қатысты болған. Спарталықтар: «Эниалий шынжырланғандықтан, бізден ешқашан кетпейді» деп сенген. ал афиналықтар болса: «Бізде Жеңіс мәңгі қалады, өйткені оның қанаттары жоқ» деп есептеген.[8]

Микен бастионының құрылысы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кейінгі элладалық III кезеңде ежелгі Афина негізінен Акрополь жотасымен сәйкес келетін аумақты алып жатты. Б.з.д. II мыңжылдықта жота үстіндегі алаңды он метр биіктіктегі және алты метр қалыңдықтағы қабырғамен қоршады, ол әктас блоктарынан қаланған. Аңыз бойынша, бұл қабырғаны пеласгтер тұрғызған, сондықтан ол пеласгикалық қабырға деп аталған. Акрополь Афина тұрғындары үшін сенімді қорғаныс қызметін атқарған қуатты цитадельге айналды. Қабырға б.з.д. 480 және 479 жылдары Аттикаға парсылардың екі рет басып кіруі кезінде ғана жартылай зақымданды. Акропольге кіру екі жерде – батыс және солтүстік жағында жасалған. Жалғыз еңіс батыс беткейде бекіністер ең қуатты болды – бұл жерде бастиондармен қорғалған кіреберіс орналасқан.[9]

Микен бастионының шығыс жағындағы пелаcгикалық қабырға

1936 жылы Афина Ника ғибадатханасын қалпына келтіру жұмыстары кезінде ежелгі мәдени қабаттар зерттелді. Зерттеулер нәтижесінде, Акрополь жотасының оңтүстік-батыс бөлігіндегі жартасты шығыңқы жерде Микендік бастион тұрғаны анықталды. Бұл бастион пеласгикалық қабырға жүйесі бойынша салынған:

  • Екі қатар циклоптық қалаумен қаланған тас қабырғалар
  • Олардың арасындағы кеңістік сынған тас және қиыршық тастармен толтырылған

Пеласгикалық қабырға цитадельді қоршай отырып, оның арасында бастионның оңтүстік-батысына шығатын өткел қалдырған.

  • Өткелдің ішінде бірнеше қақпа болған
  • Солтүстік-батыста дәл осындай бастион болғаны болжанады
  • Барлық бұл бекіністер Пеларгиктің атақты "Тоғыз қақпасы" – Эннеапилонмен байланысты болуы мүмкін

Археолог Габриэль Вельтер бұл бекіністерді б.з.д. 1200 жылдармен мерзімдеді.[10] Кейіннен Микендік бастион екінші атауға ие болды – оны "Ника мұнарасы" (пиргос) немесе "Ника бастионы" деп атай бастады.[11][7]

Пиргостың батыс қабырғасында ежелгі құрылысшылар маңызды мағынаға ие болған белгілі бір культті орындауға арналған қуыс жасаған.[12] Бастионның ішінде бірнеше залдар мен бөлмелерді қамтыған ежелгі ғибадатхананың іргетасы сақталған, олардың бірінде археологтар вотивті мүсіндерді тапқан. Табылған заттар бұл ежелгі культтің осы жерде қола дәуірінде пайда болғанын көрсетеді, алайда оның кімге арналғанын дәл анықтау мүмкін емес. Дегенмен, арнайы әдебиеттерде мұнда Ника құдайына табынған деген болжамдар бар.[13]

Археологиялық зерттеулерге сәйкес, классикалық Афина Ника ғибадатханасы салынғанға дейін бастионның жоғарғы бөлігі екі рет қайта салынған. Бірінші қайта құруды тас қалау сипатына қарай шамамен ерте архаикалық кезеңге, бірақ біздің заманымызға дейінгі VI ғасырдың екінші ширегінен кешіктірмей жатқызады. Екінші қайта құру кезеңі Сунион, Торикос және Рамнунт құрылыстарына ұқсас трапеция тәрізді тас қалауға негізделген. Археологтар оны классикалық кезеңге, шамамен біздің заманымызға дейінгі 430-жылдарға жатқызады.[14]

Афина Ника ғибадатханасы б. з. д. VI — V ғасырдың ортасы дейінгі аралықта

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Культтің және ғибадатхананың пайда болуы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Б. з. д. 566 жылы афиналықтар алғаш рет Афина құрметіне арналған бүкілхалықтық мейрам — Ұлы Панафинейді атап өтті. Бұған дейін де құдайға арналған мейрамдар (Афиней мен Панафиней) өткізілгенімен, дәл сол жылы алғаш рет ерекше ауқымды түрде ұйымдастырылып, кейін әр төрт жыл сайын тойланатын Ұлы Панафиней өткізілді. Акропольден табылған б. з. д. 566 жылғы жазбада: «Гиеропейлер жарық көзді қызға арналған алғашқы агонын белгіледі», — деп жазылған. «Агон» сөзі Афинаға арналған діни рәсімдерді білдіретін. Сол кезеңдегі басқа жазбаларда бастапқыда ат жарысын, кейін жалпы «ойындарды» білдіретін «дромос» ұғымы кездеседі. Бұған дейін де Афина құрметіне ойындар өткізілгенімен, б. з. д. 566 жылы олар гимнастикалық жарыстармен толықтырылды.[15]

Ұлы Панафинейдің пайда болуы Афина Ника культінің қалыптасуымен де байланысты. Микен бастионында төменгі бір сатылы іргетаста «Афина Ника құрбандық үстелі. Патрокл жасаған» деген жазуы бар құрбандық үстелі орнатылды. Бұл құрбандық үстелі мен оның жазуы б. з. д. VI ғасырдың ортасына немесе одан сәл ертерек уақытқа жатады.[15] Археологиялық зерттеулер барысында құрбандық үстелінің жанында культтік мүсіннің порос тасынан жасалған негізі, құрбандықтарға арналған қасиетті қойма және терракоталық мүсіндер табылды. Бұл негіз б. з. д. 600—560 жылдар аралығымен даталанады. Бұл табылған заттарға сүйене отырып, б. з. д. VI ғасырдың бірінші жартысында цитадельдің жоғарғы алаңында теменос болған деген болжам жасалды. Барлық табылған заттардың мерзімін анықтау негізінде алғашқы Афина Ника ғибадатханасы Акропольдегі белсенді құрылыс кезеңінде, шамамен б. з. д. 580—560 жылдары салынған деп есептеледі.[16]

Б. з. д. VI ғасырдың екінші ширегінде Афинаның ежелгі орталығы айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Бұған бекіністердің кіреберістерінде қайта салынуы және табылған сәулет құрылымдарының бөліктері — Қызыл фронтон, Геракл фронтондары мен Зәйтүн ағашы куәлік етеді. Осы кезеңде афиналықтардың қоғамдық және жеке діни рәсімдері мен культтік тәжірибелерінде маңызды өзгерістер орын алды: Панафинейдің қайта ұйымдастырылуы, оның ішінде Афинаның жаңа бейнесінің қалыптасуы, ол полистің басты құдайына айналды; азаматтардың культтік мүсіндерді арнау дәстүрінің кең таралуы.[17] Жоғарғы алаң ретке келтірілгеннен кейін бастионда тағы екі культ пайда болды, олар туралы антикалық авторлар мәлімет қалдырған: Харит киелі орны және Артемида (Геката) Эпипиргидия (Қамал Қорғаушысы) киелі орны.[12]

Б. з. д. 560—510 жылдары Афинада тирания билігі орнады. Архонт болып үзіліссіз Писистрат билік етті, ал ол қайтыс болғаннан кейін оның ұлдары — Гиппий мен Гиппарх билікті қолына алды. Бұл кезеңде Акрополь тирандардың резиденциясына айналды. Писистрат оның аумағын өз сарайының бір бөлігі ретінде қарастырып, сол жерге өзінің әулеттік культін (Браврондық Артемида) көшірді. Алайда тирандар ерекше назарды Афина культіне аударды, өйткені Писистрат өзін осы құдайдың жеке қамқорлығында деп санады. Геродот тиранияның Афинаға алғаш оралуы туралы тарихи анекдот келтіреді:

Б. з. д. 490 жылдар шамасындағы панафинейлік амфорадағы Афина Ника бейнесі. Метрополитен мұражайы, Нью-Йорк.

Писистрат саяси топтардың бірі — паралийлердің көсемі Мегаклдың көмегімен қалаға оралады. Бұл оқиғаны олар арнайы ұйымдастырған қойылыммен безендірді, мұнда Писистратты қалаға Афина құдайының өзі қайтарып жатқандай етіп көрсетті. Құдайдың рөлін ойнау үшін ерекше сұлу әрі бойшаң әйел таңдалды[18]:

Бұл әйелді толық әскери қару-жарақпен киіндіріп, олар оны арбаға (жарыс арбасына) мінуге мәжбүрледі және оған өзін қалай ұстау керектігін көрсетіп, оны мүмкіндігінше әсерлі әрі көркем көрінуге үйретті. Содан кейін, алдын ала жаршыларды алдыға жіберіп, қалаға қарай жүріп кетті. Алға кеткен жаршыларды қалаға кірген соң былай деп жариялады: "Афиналықтар, Писистратты жылы қабылдаңдар; оны адамдардың ішіндегі ең қадірлісі ретінде Афинаның өзі құрметтеді және міне, енді оны өзінің Акрополіне қайта әкеліп отыр." Олар бұл сөздерді қаланың әр жерінде қайталап айтып жүрді. Дереу ауылдарда "Афина Писистратты қайтарып жатыр" деген қауесет тарады. Қала тұрғындары да бұл әйелдің шынымен құдайдың өзі екеніне сенуге дайын болды.

Бұл анекдоттың негізінде Писистратқа Афина құдайының жеке қамқорлығы туралы түсінік жатыр, оны қалыптастыруға және нығайтуға ол өзі мүдделі болды. Писистраттың билік үшін үшінші және соңғы жеңісі де Паллендегі Афина киелі орнында өткен шайқаспен байланыстырылады және оған құдайдың тікелей қатысуы туралы түсінік қалыптасты.[15]

Писистрат тұсында Афина Ника мүсіні жасалды. Бұл мүсіннің VI ғасырдың соңы мен кейінгі кезеңдегі панафинейлік амфоралар мен тиындардағы Афина бейнесіне негіз болғаны болжанады. Габриэль Вельтер амфоралардағы құдай бейнесінің бірнеше ғасыр бойы өзгеріссіз қалғанына назар аударған. Археологтар тапқан Афина Ника құрбандық үстелі панафинейлік амфораларда бейнеленген құрбандық үстеліне ұқсас пішінде жасалған. Осыған сүйене отырып, Афина Ника мүсіні ашық аспан астында, қасиетті қоршаудың ішінде, құрбандық үстелінің артындағы аласа тұғырда тұрған деп болжанады. Бейнелерге қарағанда, Афина қолындағы қалқанымен қорғанып, оның бетінде қанатты Пегас бейнеленген, ал екінші қолында шабуыл жасауға дайын найза ұстаған.[19]

Грек-парсы соғыстары кезінде киелі жердің жойылуы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Б.з.д. 500—449 жылдар аралығындағы грек-парсы соғыстары кезінде парсылар Афинаны екі рет басып алды. Б.з.д. 480 жылы Ксеркс I жорығы барысында Акрополь жаулап алынып, тоналды. Ал б.з.д. 479 жылы Мардонийдің шапқыншылығы қаладағы ойранды толықтырды. Акрополь қираған күйге түсті, қаланың көп бөлігін, соның ішінде агора мен көне бекініс қабырғасын жойды. Осы басқыншылық кезінде Микен бастионындағы Афина Ника ғибадатханасы да талқандалды.[20] Алайда Афина Ника мүсіні аман қалды, себебі оны дер кезінде Саламинге немесе Тризинге көшіруге үлгерген. Б. з. д. 479 жылы Платея шайқасы алдында афиналықтар ұлы ант берді: «Варварлар өртеп, қиратқан киелі орындар» қайта тұрғызылмайды, олар «варварлардың әділетсіздігін еске салатын» ескерткіш болып қалуы керек. Бұл антты сақтай отырып, қала тұрғындары Акропольдегі, Афинаның өзіндегі және Аттиканың басқа бөліктеріндегі көптеген қирандыларды өзгеріссіз қалдырды. Бұл туралы Геродот, Страбон және Павсаний еңбектерінде куәландырған.[21][22]

Калликраттың киелі жерді қалпына келтіруі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Плутархтың айтуынша, Акропольдегі ғибадатханаларды қайта қалпына келтіру мәселесін алғаш көтерген саяси қайраткер Перикл болды. Б. з. д. 467 жылы Кимон Эвримедонт шайқасында маңызды жеңіске жетті, ал көп ұзамай афиналықтар парсылармен уақытша бітім жасады.[23] Б. з. д. 456 жылы Перикл Афинада жалпыгрек құрылтайын өткізу идеясын ұсынды, бұл жиында қираған ғибадатханалардың орнына жаңаларын тұрғызу мүмкіндігі талқылануы керек еді. Алайда, Спарта тұрғындары бұл жоспарға қарсы шықты, сондықтан бұл жоба бүкіл Грекия ауқымында іске аспады. Б. з. д. 449 жылы Афина парсылармен ресми түрде бейбіт келісім жасады. Олигархтардың қарсылығына қарамастан, Акропольде жаңа құрылыс салу жоспарын халық жиналысы мақұлдады.[24] Парфенонның негізін қалау б. з. д. 447/446 жылдары басталды, бұл сол кезеңдегі құрылыс үдерісінің басталуына қатысты тарихи дереккөздерде нақты көрсетілген жалғыз күн.[23]

Өмір бойы Афина Ника культіне абыз әйел тағайындау туралы жарлық
V ғасырдың ортасына жататын Афина Ника ғибадатханасының наиск қирандылары және қасиетті қоймасы (эсхара).

Афина Ника ғибадатханасының қалпына келтірілуі V ғасырдың ортасына жатады. Барлық құрылыс жұмыстары б. з. д. 465 пен 435 жылдар аралығында аяқталды.[25] Микен бастионында бұл кезеңде шағын ғибадатхана — наиск және екі жаңа құрбандық үстелі салынды. Ал ежелгі культтік мүсіннің тұғыры терракоталық мүсіндерді сақтау орнына (эсхараға) айналдырылды. Қалпына келтіру жұмыстарының басталу уақыты наиск іргетасының мерзіміне негізделіп анықталған. Бұл кішігірім ғибадатхана Кимон қабырғасы (Акропольдің жаңа оңтүстік қабырғасы) салынған кезде пайдаланылмаған тас плитаның үстіне тұрғызылды. Бұл қабырғаның құрылысы б. з. д. 467 жылы басталған. Микен бастионындағы жаңа құрылыстарға байланысты арнайы жарлық шығарылған болуы мүмкін. Бұл жарлық Афина Ника культіне өмір бойына қызмет ететін абыз әйелді тағайындауды, құрылысшы Калликратқа киелі орынның есігін жасау, ғибадатхана мен құрбандық үстелін салу жұмыстарына техникалық тапсырма дайындауды жүктеуді, үш адамнан тұратын комиссияның бақылауында жүргізуді қарастырған.[23]

Археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған наиск ғибадатханасы эгин поросынан тұрғызылған, үш жағынан қабырғалармен қоршалған және шығысқа қарай ашылған қарапайым П-тәрізді целла болды. Ғимараттың ұзындығы — 3,65 м, ені — 2,47 м.[26] Культтық мүсіннің архаикалық тұғырының екі блогынан жасалған қасиетті қойма наисктің солтүстік-батыс бұрышында орналасқан. Ішінде терракоталық мүсіншелер, бас сүйектер мен сүйектер болды. Қасиетті қойманың орналасқан жері мен пішіні оның табылумен бір мезгілде салынғанын анық көрсетті. Шағын төртбұрышты құрбандық үстелі шығысқа қарай наиск осінде тұрды. Монолитті, наиск секілді бірдей эгин поросынан жасалған, оның шығыңқы негізі мен тәжі болды. Негізі кері мулюр, тәжі — мулюр, арқалары волюталар түрінде болған. Құрбандық үстелі үлкен тас тақтаға тірелген.[27] Бастионның солтүстік бұрышында төртбұрышты пішінді эгин поросынан жасалған тағы бір құрбандық үстелі болды. Микен бастионы қисық трапеция тәрізді тірек қабырғасымен салынған. Қабырға құрбандық үстелі бар наиск тұрған аймақтың үстінен шықты. Ол, бәлкім, парапет үшін тірек болды немесе басқа теменостарда периболлар сияқты бірдей қызметті орындады.[28]

Классикалық ғибадатхана

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Құрылысы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Б. з. д. 490 жыл ежелгі грек мәдениетінің дамуындағы бетбұрыс кезеңіне айналды, ол өзінің классикалық кезеңіне қадам басты. Марафон шайқасындағы жеңіс, афиналықтар үшін үлкен моральдық маңызға ие болды және Афина маңындағы Пенделиконның бай мәрмәр карьерлерінің ашылуы жаңа мәрмәр ғибадатхананың құрылысын бастауға мүмкіндік берді. Бұл ғибадатхана Афина Полиада құрметіне арналды. Алайда парсылардың басқыншылығы құрылыс жұмыстарының уақытша тоқтауына әкелді. Кейінгі Платея шайқасындағы жеңіс және Афина теңіз одағының құрылуы Афинаны грек полистері арасындағы экономикалық және саяси көшбасшыға айналдырды. Б. з. д. V ғасырдың ортасынан бастап Акропольді қайта құру басталды. Бұл кезеңде Афина Промахос мүсіні, Парфенон, Мнесикл салған Пропилей, Афина Никаға арналған жаңа иониялық ғибадатхана және басқа да ғимараттар салынды. Классикалық кезеңнің өнері гүлденген тұста Афина бүкіл Ежелгі Грекия өнер дәстүрлерінің әсерін сезінді. Акрополь құрылысында алғаш рет иониялық және дорийлік ордерлердің элементтері үйлесімді тұтастыққа біріктірілді.[29]

Бастапқы жоба (сол жақта)
Салынған ғимарат (оң жақта)
Мнесиклдің Пропилейлері мен Афина Ника ғибадатханасының реконструкциясы. Герман Лукенбах.

Парфенонның құрылысы аяқталып жатқан уақытта, афиналық Халық жиналысы Акропольді қайта жаңарту, оның батыс кіреберісін абаттандыру және қасиетті орындар арасындағы шекараларды белгілеу мәселелерін қарастырды. Б. з. д. 434/433 жылы Акропольді қайта жоспарлау шығындарына қатысты шешім қабылданды — бұл Каллий декреті деп аталды. Қайта жоспарлаудың мәні — Парфенонға лайықты кіреберіс жасау болды, осылайша келушілер ғибадатханаға, Афинаның зәйтүн ағашы және Посейдон бұлағы орналасқан қасиетті жерге ең қолайлы бағытпен жақындай алатын еді. Қайта құру жоспарын орындау міндеті комиссияға жүктелді, оны Мнесикл басқарды. Ол Пропилейлердің құрылысын жобалап, оны күрделі формадағы үш бөлікті портик ретінде әзірледі: бес қақпасы бар орталық және батысқа қарай сәл ілгері шығып, жолды шеткі жағынан қоршап тұрған екі бүйір бөлік. Жобаны толық орындау мүмкін болмады, өйткені бүйір портиктерді салу үшін Бравроналық Артемида мен Афина Ника ғибадатханаларының бір бөлігін пайдалануды жоспарлаған еді, бірақ бұған абыздар қарсы шықты.[30]

Афиналықтар Пропилейлерді бес жыл бойы, б. з. д. 437 жылдан 432 жылға дейін салды. Алайда, Пелопоннес соғысы құрылысты тоқтатып, Мнесиклдің жобасы ешқашан толық аяқталмай қалды.[31] Оңтүстік флигель құрылымы солтүстік флигельге қарағанда екі есе тар етіп салынды. Ол Афина Никаға арналған қасиетті орынға шағын портик арқылы шығып тұрды. Бұл портиктің жанында мәрмәр орындық орнатылған болатын, онда демалуға болатын еді. Сондай-ақ дәл осы жерде Афина Ника храмы орналасқан алаңға өту жолы болды.[32] Пропилейлердің құрылысы кезінде немесе олардың аяқталуынан көп ұзамай Микен бастионы қайта салынды. Іргетастың жоспары мен құрылыс техникасының сипаты бұл қайта құру шешімінің Пропилейлер құрылысының бастапқы кезеңінде-ақ қабылданғанын көрсетеді.[33] Калликрат салған наиск-ғибадатханасы, құрбандық үстелдері және сақтау орны (эсхара) жермен көміліп, бекініс жаңа мәрмәр қабырғамен қоршалды.[34] Бұл қайта құру бастионның сызықтарын біркелкі етіп, ал ғибадатхана алаңын айтарлықтай кеңейтті. Жаңа қабырғалар Пенделикон мәрмәрінен жасалған тегістелген блоктардан тұрғызылды, олардың астына порос тасынан жасалған блоктар төселді. Қабырғаның жоғарғы бөлігін төменгі жағында кері бағытталған «қаз мойнды» мулюр және үстіңгі жағында дөңгелек бедерлі вала бар мәрмәр блоктар қатары аяқтап тұрды. Жоғарғы блоктар қатары шамамен Пропилейлердің крепидасының (іргетасының) ортасымен бір деңгейде орналасты. Батыс қабырғада кешеннің құрылысына дейін-ақ бар болған қосарланған қуыс сақталды. Бұл қуыс кейінгі элладалық кезеңнен бастау алатын құрылым еді. Құрылысшылар оның ортасында төртбұрышты бағана бар пішінін мәрмәрде қайталады.[35]

Пропилейлердің құрылысы мен бастионды қайта салу кезеңінде ғибадатханаға кіруге арналған екі кіреберіс пайда болды: Пропилейлердің оңтүстік флигелі арқылы және бастионның солтүстік жағындағы кіріктірілген шағын баспалдақ арқылы. Бірінші кіреберіс — негізгі кіреберіс ретінде қызмет етті, өйткені оңтүстік флигельде ашық қосарланған портал салынды, бұл қасиетті шерулер мен құрбандыққа арналған тартуларды алып өту үшін ыңғайлы болды. Екінші кіреберіс — тар және тік баспалдақ арқылы келушілер Акропольдің батыс жағындағы көтерілу жолынан тікелей ғибадатханаға өте алатын еді. Баспалдақтың төменгі бөлігі (қазіргі уақытта қираған) Пропилейлердің оңтүстік флигелінің подиумына жалғасқан. Баспалдақтың екінші, қысқа бөлігі сегіз баспалдақтан тұрды, оның бесеуі бүгінгі күнге дейін сақталған. Бұл баспалдақ подиумның батыс бұрышындағы қақпа бағанасын айналып өтіп, ғибадатхана алаңына тікелей алып шығатын еді.[36]

Қайта салынған бастионның шыңында жаңа тетрастильді және амфипростильді мәрмәр ғибадатхананың құрылысы басталды. Арнайы декрет бойынша құрылысшы тағайындалып, оған техникалық тапсырма жасау және құрылыс жұмыстарына қаражат бөлу тапсырылды.[34] Ұсынысты Каллийдің ұлы Гиппоник енгізді, ал ғибадатхана құрылысын Калликратқа тапсырылды. Ұзақ уақыт бойы ғимараттың мерзімін анықтау даулы мәселе болды. Ғимараттың салынған ең ықтимал мерзімі ретінде б. з. д. 427—424 жылдар аралығы қабылданады.[37] Жалпы алғанда, Афина Ника ғибадатханасының құрылысы, бастапқы ойдан бастап көркем безендіруге дейінгі кезең шамамен б. з. д. 435—416 жылдарға жатады.[34][38] Сәулет тұрғысынан ғибадатхана сол кезеңде шамамен бір уақытта салынған бірқатар аттикалық құрылыстармен үлкен ұқсастыққа ие болды: Мнесиклдің Пропилейлері (б. з. д. 437—432 жылдар), Илисос өзеніндегі ғибадатхана (шамамен б. з. д. 435—430 жылдар) және Эрехтейон (шамамен б. з. д. 420—413, 409—406 жылдар).[39]

Шамамен б. з. д. 421—415 жылдары, Никий бейбітшілігі мен афиналықтардың Сицилияға жорығы аралығында, Микен бастионы соңғы сәулеттік келбетке ие болды: оның бүкіл периметрі бойынша, солтүстік жағындағы шағын баспалдақтан бастап оңтүстік қабырғаға дейін, оны пентеликон мәрмәрінен жасалған ұзындығы 42 м[40] және биіктігі 1,05 м болатын аласа Ника парапеті қоршап тұрды. Парапеттің үстіне қола қоршаулар орнатылды. Қалаға қараған сыртқы жағында мәрмәр балюстрада плиталары тұтас мүсінделген фризбен көмкерілді.[41]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Connelly, Joan Breton, Portrait of a priestess: women and ritual in ancient Greece, Princeton University Press, Princeton, NJ, 2007
  2. ↑ Johnston, Brynlie-Sage. Victorious Athena: The Cult and The Temple of Athena Nike — Annandale-on-Hudson, New York: Bard College, 2018. — p. 57.
  3. ↑ Johnston, Brynlie-Sage. Victorious Athena: The Cult and The Temple of Athena Nike — Annandale-on-Hudson, New York: Bard College, 2018. — p. 23.
  4. ↑ Johnston, Brynlie-Sage. Victorious Athena: The Cult and The Temple of Athena Nike — Annandale-on-Hudson, New York: Bard College, 2018. — pp. 56—57.
  5. ↑ Маркузон В. Ф. Расцвет аттической архитектуры // Всеобщая история архитектуры: В 12 т. / Под ред. В. Ф. Маркузона (отв. ред.). — М.: Стройиздат, 1973. — Т. 2: Архитектура античного мира. (Греция и Рим). — с. 192. — 712 с.
  6. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — p. 94.
  7. ↑ a b Виппер Б. Р. Искусство Древней Греции / АН СССР. Ин-т истории искусств М-ва культуры СССР. — Москва: Наука, 1972. — с. 230.
  8. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 172.
  9. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 11—12.
  10. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 12—13.
  11. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 166—168.
  12. ↑ a b Travlos, John. Pictorial Dictionary of Ancient Athens — New York: Hacker Art Books, 1980. — p. 148. — ISBN 0-87817-267-X.
  13. ↑ Johnston, Brynlie-Sage. Victorious Athena: The Cult and The Temple of Athena Nike — Annandale-on-Hudson, New York: Bard College, 2018. — pp. 13—14.
  14. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — pp. 15—19.
  15. ↑ a b c Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 55.
  16. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — pp. 20—34.
  17. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology// Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — p. 35.
  18. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 49, 52, 54—55.
  19. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 55—56.
  20. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 81—82, 166.
  21. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 111.
  22. ↑ Stewart, Andrew F. History, Myth, and Allegory in the Program of the Temple of Athena Nike, Athens // Studies in the History of Art. — Washington, DC: National Gallery of Art, 1985. — Vol. 16. — pp. 53—54. — ISSN 00917338.
  23. ↑ a b c Stewart, Andrew F. History, Myth, and Allegory in the Program of the Temple of Athena Nike, Athens // Studies in the History of Art. — Washington, DC: National Gallery of Art, 1985. — Vol. 16. — p. 54. — ISSN 00917338.
  24. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 112.
  25. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — p. 66.
  26. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — p. 42.
  27. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology (англ.) // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — p. 52—53.
  28. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — pp. 55—56.
  29. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 110—113.
  30. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 159—160.
  31. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 161.
  32. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 165—166.
  33. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — p. 80.
  34. ↑ a b c Stewart, Andrew F. History, Myth, and Allegory in the Program of the Temple of Athena Nike, Athens // Studies in the History of Art. — Washington, DC: National Gallery of Art, 1985. — Vol. 16. — p. 55.. — ISSN 00917338.
  35. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — pp. 69—70.
  36. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — pp. 70—71.
  37. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 166.
  38. ↑ Hurwit, Jeffrey M. The Athenian Acropolis: History, Mythology, and Archaeology from the Neolithic Era to the Present — Cambridge: Cambridge University Press, 1999. — p. 316.
  39. ↑ Mark, Ira S., Mellink, Machteld J., McCredie, James R. The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology // Hesperia Supplements. — The American School of Classical Studies at Athens, 1993. — Vol. 26. — P. i—iii, v—xi, xiii—xix, xxi, 1—141, 143—147, 149, 155, 157—159, 161, 163—185. — p. 82.
  40. ↑ Dinsmoor, William. The Sculptured Parapet of Athena Nike — Piscataway, NJ: Gorgias Press, 2009. — p. 3.
  41. ↑ Колобова К. М. Древний город Афины и его памятники / Ленингр. ордена Ленина гос. ун-т им. А. А. Жданова. — Ленинград: Изд-во Ленингр. ун-та, 1961. — с. 168.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қанатсыз_Ника_ғибадатханасы&oldid=3442171» бетінен алынған