Қандауыр тентекмия
Жүзімше (лат. Thermopsis lanceolata) – Бұршақ тұқымдасының тентекмия туысына жататын, биіктігі 40 см-ге жететін, сабағы түзу, көпжылдық шөптес өсімдік. Тамырсабағы түлеп жайыла өседі. Сабағында бұтақтары көп, жапырақтары сұр түсті, кезектесіп, үшпен топтала орналасқан. Жапырақтарының бөлшектері сопақша, жіңішкелеу. Қосымша жапырақтары қатарынан ұзын, сондықтан бұл өсімдіктің тамыр жапырақтары 5 салалы. Гүлдері сары, ірі, сабағының үш жағынан шоғырланып тұрады. Жемісінің ұзындығы 6 см-ге жететін бұршақ сияқты қоңыр әрі жалпақ.
Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Таулардың, төбелердің, батпақты беткейлерде, тың жерлерде, шөл және шөлеит аймақтарда, ал кейде арамшөп ретінде егістердің арасында да өсе береді. Тобыл, Есіл, Ертіс өзеңдерінің анғарларында, Көкшетау, Ақтөбе, Ұлытау, Қарқаралы, Алтай, Тарбағатай тауларында кездеседі. Ресейдің еуропалық блігінде, Моңғолияда, Батыс және Шығыс Сібірде таралған.
Дайындалуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәрі жасау үшін өсімдіктердің жер бетіндегі бөлігін, тұқымдарын (Herba et Semina Thermopsidis lanceolata) жинайды. Жылы ашық кезенде күн астында немесе 50-600С кептіргіште кептіреді. Тұқымдарын қыркүйек айынан бастап теріп алады.
Химиялық құрам[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Өсімдіктің тұқымында алкалоидтар (0,63-2%), оның ішінде цитизин (0,22-1,16%), термопсин (0,09-0,43%), пахикаприн (0,06-0,57%), гомотермопсин, анагирин (0,13%), лупанин кездеседі
Шөбінің бойында алкалоидтар (0,37-4,05%), оның ішінде термопсин, тамопседин, гомотермопсин, анагирин, цитизин, метилцитизин, пахикаприн, лупанин, термопсанин, ромбифолин, аргентин, термопсидин табылған. Сонымен қоса, жер үстіндегі өнімдерінде оксикорич қышқылдарының туындылары, флавоноидтар, микро-, макроэлементтер болады.
Қолданылуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шөбінен жасалған дәрілер қақырық түсіретін дәрі ретінде, созылмалы бронхит, пнеоманияны емдеуге қолданады. Тұқымынан алынған дәрілер уланғанда (морфин барбитураттар), тыныс тоқтағанда пайдаланады.
Дәрі-дәрмектер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тұнба (1:400), цититон, құрғақ экстракт. Қақырық түсіретін дәрілердің, табекстің құрамында болады.
Сақталу мерзімі 3 жыл.
Құрамында стероидты сапониндер бар дәрілік өсімдіктер мен шикізаттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Стероидты сапониндер табиғи күрделі гликозидтердің қатарына жататын органикалық қосылыстар болып саналады. Шнайдер 1811 жылы дәрілік сабыншөптен стероидты затты бөліп алған. 1819 жылы Мэлон осы қосылысқа сапонин деген терминді ұсынған болатын, себебі олардың сулы тұнбасын шайқағанда жақсы көбінеді. Латынша аро көбіну, сабыну деген сөз. Сапониндердің көбісі эритритроциттердің ыдырау процесіне тікелей қатынасы бар. Сапониндер суық каңдшылар жануарларға /бақа, қүрбақа, қүрт/өтеулы заттар болып келеді. Стероидты сапониндер 100 ден астам өсімдіктерде анықталған. Олар әртүрлі өсімдік түқымдастарында, көбінесе лалагүлдер/Jiliaceal/, дискореялар /Discoreaceal/, бұршақтар /Fabaceal/, алқалар /Solanaceal/, сарғалдақтар /Ranunculaceal/ т.б. тұқымдастарда ұшырасады. 150 стероидты гликозидтердің ішінде 100-ден астамы спиростанол, 40-қа жуық-фурастанол сапониндер кездеседі.Бойында сапониндері бар өсімдіктердің, шипалы қасиеті сапогенин мөлшеріне байланысты белгіленді. Медицинада стероидты сапониндердің цитостатикалық, фунгистатикалық, қан қысымын темендететін, жүрек қызметіне есер ететін қасиеттері пайдаланылады. Осыған орай олар қандағы холестериннің мөлшерін азайту, атеросклероз ауруын емдеу үшін, сондай - ақ стероидты гормондары синтездеу үшін де қолданады