Қаржылық саясатты жасау

Қаржылық саясатты жасау. Экономикалық дағдарыстан шығу және одан ары серпінді даму мемлекеттің сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін. Жүргізіліп отырған қаржылық саясаттың басты субъектісі мемлекет болып табылады. Ол қоғамның ұзақ перспективаға арналған қаржысын дамытудың басты бағыттарының стратегиясын әзірлейді және алдағы кезеңге арналған міндеттерді, қаражаттарды және оған жетудің жолдарын анықтайды. Жалпы экономикалық саясат сияқты қаржылық саясатты мемлекет экономикалық заңдардың - қоғамның экономикалық өмірінде мәнді, тұрақты қайталанып отыратын, объективті байланыстар мен өзара тәуелді құбылыстардың және үдерістердің талаптарын негіздей отырып жасайды.

Қаржылық саясатты жасауға биліктің заңнамалық және атқарушы тармақтары қатысады. Қазақстан Республикасында оның конституциялық ерекшеліктеріне қарай жалпы экономикалық саясат сияқты қаржылық саясатты жасаудағы басымдық Қазақстан Республикасының Президентіне жатады, ол жыл сайынғы Жолдауында ағымдағы жылға және перспективаға арналған қаржылық саясаттың басты бағыттарын анықтайды. Үкімет экономиканы дамытудың басты бағыттарын жүзеге асыру және қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатымен осы Жолдаудың шеңберінде іс-кимыл жасауы тиіс. Осыған орай биліктің атқарушы тармағының бір бөлігі ретінде Үкімет қаржылық саясатты іске асыруға қажетті заңдардың жобаларын жасайды және оларды қарап, қабылдау үшін Президентке тапсырады.

Қаржылық саясаттың жалпы бағыты экономикалық тиімділікті арттыруға бағдарлануы және мақсатты қаржылық ресурстардың көлемін және пайдалану тиімділігін өсіру болуы тиіс. Қаржылық қайтарым көрсеткішінің өсуі қаржылық саясаттың әсерлігін куәландырады. Әрбір нақтылы жағдайда бөтен тәжірибені көшіру пәрменді нәтиже бере бермейтіндіктен, қаржылық саясатты әзірлегенде тәжірибені ескеру және бұл жағдай үшін нақтылы жағдайларды пайдалану қажет.

Рыноктық экономика жағдайында ұзақ мерзімді ғылыми қаржы болжамдарына негізделген және қаржылық реттеуіштердің жүйесіне сүйеніп әрекет ететін тиісті қаржылық саясат материалдық-заттай, ақша ағындарының күнделікті әрі перспективалық тепе-теңдігіне жетудің, соның негізінде қоғамның үдемелі экономикалық өсуін қамтамасыз етудің негізгі өркениетті әдісі болып табылады. Ол бірінші кезектегі міндеттерді - мемлекеттік бюджеттің тапшылығын азайту, ішкі және сыртқы борышты қысқарту, қаржы рыногын дамыту, қолданыстағы салық жүйесін жетілдіру, инфляцияның қаркының төмендету және т.б. шешу үшін пайдаланылады. Сонымен бірге қаржылық реттеуіштердің жүйесімен айлашарғы жасау арқылы белгілі бір түрде мемлекет пайдаланатын қаржы айналымында жүрген нақты ресурстар тиісті қаржылық саясатқа жетудің негізгі құралдары бола бастайды.

Қаржылық саясатты нақты тарихи жағдайларға байланыстыра отырып жасау қажет. Олар қоғам дамуының әрбір кезеңінің өзгешелігін, ішкі, сол сияқты халыкаралық жағдайдың да ерекшеліктерін, мемлекеттің нақты экономикалық және қаржылық мүмкіндіктерін ескеруі тиіс. Қаржылық ресурстардың көлеміне белгіленген және жұмсалған шығындардың тікелей тәуелділігі жай ғана қаржылық саналылықтың айғағы болып табылады және шаруашылык жүргізудің барлық деңгейлерінде қолдап отырылуы тиіс. Бұл маңызды талапты сақтамау бюджет тапшылығының, мемлекеттік борыштың пайда болып, көбеюіне, инфляциялық үдерістерге ұрындырады.

Кезең ерекшелігін есепке алу оның алдыңғы шаруашылық және қаржылық құрылысының тәжірибесін, жаңа үрдістер мен прогрессивті құбылыстарды, дүние-жүзілік тәжірибені мұқият зерделеуді де қажет етеді. Ағымдағы кезеңнің ерекшеліктерін, экономикалық дамудың толғағы жеткен қажеттіктерін есепке алу негізінде қаржылық саясатты дер кезінде өзгертіп отыру алдыда тұрған мәселелерді неғұрлым қысқа уақытта және ең аз шығындармен шешуге мүмкіндік береді.

Қаржылық саясат қаржылық ресурстарды шоғырландыруға және зәру міндеттерді шешуге бағытталған, мемлекеттің тап осы қоғамдық өндіріске ықпал етуіне мүмкіндік жасайды. Экономика мен қоғамның әлеуметтік дамуына қаржылық саясаттың ықпал жасауы қаржылық саясаттың ғылыми негізделген теориясы негізінде жүзеге асуын талап етеді. Тек ғылыми көзқарас, саясатты анықтайтын барлық факторларды біліп, зерделеу оның салыстырмалы дербестігінің объективті экономикалық қатынастар тәуелділігіне ұласпауының кепілі. Экономикалық дамудың тәжірибесі қаржылық саясаттың экономикадан қол үзуінің қатаң экономикалық қиыншылықтарға ұрындыратынын, қоғамдық дамудың міндеттерін іске асыруды сөзсіз тоқтататынын дәлелдейді.

Қаржылық саясат ғылыми зерттемелерге негізделсе және ғылыми тәсілдеме қаржылық саясаттың нақтылы қаржылық қатынастардан үзілмейтіндігіне қызмет етсе, оівда қаржылық саясат прогрессивті болуы мүмкін.

Қаржылық саясатты жасаған кезде оның бірнеше нұсқалары дайындалады. Олардың барлығы сараптық бағалаудан өткізіледі, неғұрлым оңтайлы нұсқасы Үкіметке жіберіледі. Көп нұсқалы жоба математикалық моделдеу мен жобалауды пайдалануды талап етеді. Мұнымен бірге үнемі өсіп отыратын қаржылық ресурстардың босалқы қорын жасау қажет, сондай-ақ мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілерінің табыстарын алудың неғұрлым оңтайлы үлестерін анықтау қажет. Қаржылық саясатты жасаған кезде қаржылық ресурстарды бөлуге және оларды негізгі бағыттарға шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.

Елдің қаржылық жағдайы бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:

1. жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табыс;
2. инвестициялаудың ауқымы;
3. негізгі капиталдарды жаңартудың қарқындары;
4. еңбек өнімділігінің өсуі;
5. халықтың тұрмыс деңгейі;
6. мемлекет бюджетінін тапшылығы.

Соңғы жылдардағы Қазақстанның қаржы жүйесі мемлекет бюджетіне төленбеген төлемдермен сипатталады. Жүйелі төлем кабілетсіздігінің салдарынан мемлекеттік борышты арттыруға тура келеді.

Тұрақтандырудың қаржылық саясаты өзіне мына міндеттерді кіріктіреді:

1. инфляцияны тоқтату;
2. бюджет тапшылығын ІЖӨ-нің 2%-ына дейін төмендету;
3. мемлекеттік борышты ІЖӨ-нің 48%-ына дейін жеткізу.

Қаржылық саясатқа ақшалай-кредиттік саясат қосылады. Қаржылық саясат жетістіктерінің бірі - Ұлттық банк кредиттерін беру (эмиссия) жолымен мемлекеттік борышты жабудан заңнамалық түрде бас тарту.

Қаржылық саясатқа қойылатын маңызды талап қаржылық саясатты жүргізгенде, яғни дамудың белгілі бір кезеңінің негізгі міндеттерін орындауға шаралар бағыттау жолымен қаржы жүйесінің барлық буындарында жүргізілетін шараларды келіскенде кешенді көзқарасты сақтау, сондай-ақ экономикалық саясаттың құрамды бөліктері арасында қаржы, кредит, баға белгілеу, жалақы салалары саясатында тығыз өзара байланысты қамтамасыз ету болып табылады.