Қарсы мәндес сөздер

Қарсы мәндес сөздер (антонимдер). Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы келетін сөздерді Абай керкемдеу, образ жасау құралы ретінде ұтымды пайдаланған. Ақын дүниеге көзқарасын ізгілік пен жамандық, өмір мен өлім, қастық пен достық, білімділік пен надандық сияқты кереғар іс-әрекет, құбылыстарды керсету арқылы білдірсе, бұлардың тілдегі көрінісі - қарсы мәндес сөздер пайдалануы заңды. Абай Қарсы мәндес сөздер баршасын дерлік образды күшейту үшін қолданған. Мысалы, «Ішім өлген-сыртым сау, Бүгінгі дос - ертең жау» деген жолдардағы барлық сөздер қос-қос қарсы мәндес сөздер болып келеді: іш - сырт, өлген - сау, бүгінгі-ертеңгі, дос-жау. Кейбір сөздердің нақты мағынасын қатарындағы Қарсы мәндес сөздерге қарап тануғаболады. Мысалы: «Оқыған білер әр сөзді, Надандай болмас ақ көзді» дегенде оқыған сөзінің семантикасы жалпы бір нәрсені оқыған адам емес, сауатты, көзі ашық адам. Мұны бұл жердегі на- дан қарсы мәндес сөздер білдіреді.

Кейбір сирек қолданылатын, жеке тұрғанда мәнмағынасын екінің бірі тап басып біле бермейтін сөздердіңде Абай қолданысындағы семантикасын қарсы мәндес сөздеріне қарап, оңай ұғуға болады. Мысалы, шәргөз сөзінің женсіз, қыңыр, шәлкес мағынасы «Надан жөңдігежен келмей, Білер қайдағы шәргөзді» деген тармақтарынан танылады. Сол сияқты: Бұлсөзді тасыр ұқпас, талапты ұғар деген сөйлеміндегі тасыр сөзі жалпы түсініктегі есер, алаңғасар, тасырлаған (адам) ғана емес, ешнәрсеге ынтасы, талпынысы жоқ, еш нәрсені білмекке құмарлығы жоқ адам деген семантик реңкі бар сөз екенін оның осы сөйлемдегі талапты қарсы мәндес сөздері көрсетеді. Тіпті қарсы мәндес сөздер ұғымдарды «Алла мықты жаратқан сегіз батыр» деп жұмбақтап, оның шешуін: «Қыс пенен жаз, күн мен түн, тақ пенен жұп, Жақсылық пен жамандық болды сегіз» деп өзі береді. Өмір жайында философиялық ой қозғаған ақын сол өмірдің өзі тудырған қарама-қарсы құбылыстарды тілдегі қарсы мәндес сөздер арқылы поэтик. құрал етіп алған.