Қарсы шұғыла

Қарсы шұғыла – түнде аспанның Күнге қарама-қарсы жақ бөлігінде әлсіз жарқыл түрінде бұлдырап көрінетін физикалық құбылыс. Ол айсыз, қараңғы түнде, Құс жолынан шалғай проекцияланғанда ғана көрінеді (наурыз–сәуір және қыркүйек–қазан айларында). Әдетте, қарсы шұғыла эллипс пішінді келеді, оның үлкен осі эклиптика бойымен бағытталады; орташа бұрыштық өлшемдері (6–8°) (10–13°).

Күн активтілігі периодының максимумында қарсы шұғыла пішіні жиі өзгереді, эклиптика бойындағы ұзындығы 30–40°-қа дейін жетеді. Тропиктік ендіктерде, Кавказ бен Орталық Азияда айқын көрінеді. Бұлдырап көмескі көрінетіндіктен бұл құбылыс нашар бақыланатын астрономиялық нысандар қатарына жатады. Оның жарықтылығы түнгі аспанның жарықтылығынан 10–15%-ға ғана артық, ал Құс жолы жарығынан аз. Қарсы шұғыла құбылысы 1804 ж. ашылған, екінші рет 1856 ж. байқалған.

Швед астрономы Г. Гюльден (1841—1896) және америкалық астроном Ф. Мультон (19 ғ-дың соңында) Қарсы шұғыланы Жерден 1,5 млн. км қашықтықта орналасқан (либрация нүктесі деп аталатын) метеорлық бөлшектердің шоғыры деп санаған.

Қазақстан ғалымдары В. Г. Фесенков және т.б. алғаш рет қарсы шұғыланы фотографиялық және спектрофотометриялық тәсілдермен зерттеп, оның сырын анықтауға елеулі үлес қосты. Қарсы шұғыланың табиғатын Жердің газды заттан түзілген «құйрығы» ретінде түсіндіретін болжам бар. Қарсы шұғыланың табиғаты туралы түпкілікті көзқарас әлі күнге дейін қалыптаспаған.