Қаттықанатты қоңыздар

Қаттықанатты қоңыздар (Соіеоріеrа) - толық өзгеріспен дамитын жәндіктер отряды. Дене ұзындығы 0,3мм-ден 150 мм дейін. Алдыңғы қанаттары қатты. Ол астыңғы ұшу қанатымен жұмсақ кеуденің артқы бөлігімен құрсақты зақымданудан сақтандырады. Басы мен кеуденің алдыңғы жағы артқы бөліктерімен қозғалмалы жалғасқан.

Ауыз аппараты кеміргіш типті. Көптеген түрлерінін түсі ашық боялған, жылтыр. Қоңыздардың негізгі түсі қара-коңыр, ал үңгірлермен топырақ қоңыздары түссіз ақсарғыш. Қоңыздар 3 отряд тармағына жіктелген: архостематтар, жыртқыштар және талғамсыз қоректілер. Қоңыздар ортядында 140 тұқымдастар 30 мыңдай түрі бар. ТМД-да 25 мыңдай, (100 тұқымдастың) түрі белгілі. Олар, Антарктидадан басқа барлық табиғи аймақтарда таралған. ТМД-да жалпақ жапырақты Еуропа ормандары, Кавказ және Қиыр Шығыс түрге бай. Дара жыныстылар. Негізінде жұмыртқа салып көбейеді. Тірі табатындары да бар, кейбір сасық қоңыздар жапырақжегіштер және бізтұмсықтарда, партогенезбен көбейу байқалады.

Қоңыздар дамуы 4 сатымен өтеді:

• жұмыртқа;
• дернәсіл;
• қуыршақ;
• имаго.

Ерексектері 2-3 ай өмір сүреді. Қыстайтын түрлері, 6-10 ай, ал кейбіреулері 2-3 жыл өмір сүреді. Ағаш жапырақтарында жемістерінде, өлекселерде және жыртқыштар дернәсілдерінде 1-4 ай бойы дамиды. Қуыршақ сатысы бірнеше тәуліктен 1 айға созылады. Қоңыржай табиғи аймақтарда қоңыздар жылына бір ұрпақ береді. Дернәсілдері 2 түрлі болады: камподеотәрізді, (сырт пішіні Campodea туысына ұқсас), дараланған басы, денесі қатты қабыршақталған, үш жұп аяқтары бар, өте жылдам, еркін өмір сүретін, жыртқыштар; және құрт тәрізділер, өте жуан, етті, сыртқы қабыршақтары жұмсақ, аяқтары қысқа, баяу қимылды қоңыздар. Қуыршақтары ашық, ақ түсті. Қоректену ерекшеліктеріне сәйкес қоңыздар бірнеше топка жіктеледі: фитофагтар, сапрфагтар, (өсімдік қалдықтары, копрофагтар, некрофагтар) және жыртқыштар. Түр байлығымен тіршілік ерекшеліктеріне байланысты қоңыздар құрлық биоценозының дамуына көп әсер етеді. Көптеген түрлері топырақ түзу, санитарлық жұмыс, басқа жәндіктердің санын реттеуге қатынасады. Кейбір түрлері ауыл шаруашылық өсімдіктерінің зиянкестері. Бірталай түрлері, (ханқызы, ызылдақ қоңыз) басқа жәндіктерге қарсы биологиялық қару ретінде пайдаланылады. Қоңыздардың 33 түрі КСРО-ның Қызыл кітабына енгізілген.