Қатысушы:Alma.mmm/зертхана

Адам капиталын дамыту – Қазақстан үшін стратегиялық міндет

Экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде Қазақстан үшін стратегиялық маңызы бар басымдықтарға адам капиталын дамыту мәселесі жатады. Адам капиталына инвестициялау нəтижесінде қалыптасқан жəне адамның жинақтаған денсаулығының, білімінің, еңбек дағдысының, қабілеттері мен ынталарының қоры. Бұлар саналы түрде қоғамдық ұдайы өндірістің белгілі саласында қолданылады, еңбек өнімділігі мен өдіріс тиімділігінің өсуіне көмек береді, сөйтіп адамның жалақысының өсуіне жол ашады . Мақсатты түрде жасалатын жəне адамның болашақ ақшалай табысын белгілейтін шығындардың барлық түрі «Адам капиталына жасалынған инвестициялар» деп аталады. Осыған жататындар: денсаулықты сақтауға, білім алуға жұмсалған шығындар, жұмыс іздеумен, өндірісте мамандық дайындықпен, баланың тууы жəне оның тəрбиелеумен байланысты шығындар. Пайда болашақта күтілетін жоғары табыстар, беделді жұмысқа тұру, əлеуметтік статустың жоғарылау бейнесінде болады. Республикадағы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың жалпы сипатына тоқталып, талдау кезінде пайда болған пікір соңғы жылдары жалпы экономикалық өсу үрдісі пайда болғандығын дәлелдейді және экономикалық өсу еңбек әлеуетіне, кәсіпорындағы басқаруға, жоспарлауға деген көзқарасты түбегейлі өзгертті. Адам факторы, адам капиталының дамуы – Қазақстан үшін стратегиялық міндет. Адамға жасалатын инвестициялардың барлығы бірдей адам капиталының жұмсалымдары болып таныла бермейді, тек қоғамдық мақсатқа сай және экономикалық қажеттіліктері ғана осындай жұмсалымға жатады. Адамға жасалатын жұмсалымдардың сипаты мен түрлері тарихи, ұлттық, мәдени ерекшеліктерден және дәстүрлерден тарайды. Мәселен, білім деңгейі мен балалардың мамандық таңдауы едәуір шамада отбасылық дәстүрлерге және олардың ата-аналарының білім деңгейіне байланысты болады. Капиталдың өзге әр түрлі нысандарына жасалатын инвестициялармен салыстырғанда адам капиталына жұмасалатын инвестициялар жеке дара тұрғысынан да анағұрлым пайдалы. Адам капиталын инвестициялауда білімнің рөлі ғылыми-техникалық прогрестің дамуы мен механизацияланған және автоматтандырылған еңбек үлесінің ұлғаюына қарай жоғарылайды. Қазақстанда объективтік жағдайларға байланысты адам капиталының дефициті тұр, сол себепті саны жағынан жетіспеушілікті толтыру үшін сапасына ерекше талаптар қойылуда. Қоғамның модернизациялануының негізгі шарты болып, жаңа әлеуметтік біліктілік пен рөлдерді адамдардың игеруі, қоғамның ашықтығын есепке ала отырып, адамдардың әлеуметтік әрекетінің мәдени дамуы, олардың жедел ақпараттануы, өзгерістердің динамикасының өсуі болып табылады. Адам капиталын қоғам модернизациясы үшін қолданудағы жақсы жақтар төмендегідей.

• Құндылықтар құру арқылы нарықтық ортада әлеуметтілікті жеңілдету, негізгі әлеуметтік жетістіктерді, экономика және әлеуметтік қатынастар саласындағы тәжiрибелік біліктілікті игеру арқылы өз жағдайы мен қоғам жағдайы үшін жауапкершілігі.
• Алкогольді, наркомания және қылмыстылықтың тарауына қарсы тұру, әлеуметтік емес жат қылықтарды болдырмауы тағы басқалары.
• Жас өспірімдердің әлеуметтік және экономикалық рөлдерінің жедел өзгертуін игеру арқылы, соның ішінде денсаулығы шектеу қоятын тұлғаларға арнайы білім беруді дамыту арқылы, әлеуметтік шығу тегіне қарамастан талантты, пысық жасөспірімдерді қолдау арқылы қоғамдағы әлеуметтік мобильділікті қамтамасыз ету.
• Ғаламдық әлемге, ашық ақпараттық құрылымға кіруге жас талаптардың енуiне қолдау көрсету.
• Өзіне инвестиция құйып, білім алатын әр адам үшін қоғам еркіндік ресурсы мен таңдауға мүмкіндік беру керек.

Білімге әлеуметтік тапсырыс мемлекет тарапынан жасалатын тапсырыс емес, жанұя және кәсіпорындардың қызығушылығының да жиынтығы болу керек. Экономикалық стратегияның бағытын, басымдылығын таңдауда жеткізуші мақсатты қойылымды анықтап, әлемдік тенденцияларды ескеру арқылы қоғамдық өмір мен экономикада не болып жатқанын түсінген дұрыс. Қазіргі таңда қоғамдық дамудың басты факторы ғылыми-техникалық прогресс емес, адам сапасы болып отыр. Қазақстандық жаңа менталитеттiң құрылуы мен экономикалық қайта өңдеудiң, шаруашылық субъектiлердiң ойлауы мен әрекетiнiң идеологиялық негiзiнiң бiрi, адам капиталы теориясы болу керек, ол қазiргi күндегi нарықтық экономика жағдайын есептеп, ондағы ғылым мен бiлiм орнын анықтау арқылы, халықтың әлеуметтiк қарым-қатынасын құрудағы тұрақты теориялық базасын қарастыра білуі керек. Қазақстандағы адам капиталының болашақтағы орны мен рөлі жұмсалған инвестициялардың сапасына байланысты. Өтпелі кезеңде әсіресе адам капиталының дамуы мәселесі кең өріс алуда. Адам капиталы мәнінің өсу концепциясы адамды басты мақсат ретінде қарайды, мұның мәні қоғамдағы позитивтік өзгерістер мен экономикалық көрсеткіштердің өсуі адамдардың негізгі қажеттіктерін қамтамасыз етуге әсер етуі керек және еркіндік беріп, ерікті таңдауға мүмкіндік ашуы керек. Адам да өз әлемін басқаруда өзін-өзі басқару мүмкіндігі мен ынта жігерін дамытуға негізгі күштің бәрін бағыттау тиіс.

Дереккөздер

1. «Алаш айнасы» Республикалық қоғамдық-саяси күнделікті газет. № 7 қыркүйек 2011жыл. Арман Бейсенбайұлы
2. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті «Болашаққа бағдар» Сәрсенбі, 4 сәуір, 2012 Алтай Тайжанов
3. Курганский С. А. Основы теории человеческого капитала: Учебное пособие, М.: 2009
4. http://www.inform.kz/