Қатысушы:Rahimzhan/зертхана

Шет тілі әлемге еркін кірудің кепілі

Қазақстан – бүгінгі таңда өз алдына дербес мемлекет. Егемен ел ретінде шет елдермен қарым-қатынасы нығайып, беделі артып келеді. Бұл шетел тілін оқытуды, жақсартуды талап етеді. Ал оқытуды жақсарту дегеніміз, меніңше, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын ояту. Шетел тілін менгертуде қиыншылыктар кездесетіні рас. Соның бірі – мәтін мазмұнын баяндап беру. Оқушының тілді толық дәрежеде меңгеруі үшін, оның сол тілге деген қызығушылығын арттыруы қажет. Сабақ немесе сабақтан тыс жұмыстарда үйретуші ойындарды пайдаланудың әдістемелік маңызы зор. Ойын арқылы баланың есте сақтау және ойлау қабілеттерін дамытуға болады. Ойын оқушыларды сөйлеуге психологиялық жағынан дайындап тіл материалын бірнеше рет қайталауға мүмкіндік береді және керекті сөз біріктелерін таңдауға жаттықтырады. Қазіргі заманның оқушысының дүниетанымы кең, жан-жақты жетілген, өмірлік белсенді ұстанымы бар азамат болуы тиіс. Сондықтан оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеті мен белсенді ой еңбегін дамытуды ұйымдастыру оқу үрдісіне жаңа құралдар мен әдіс тәсілдерді енгізуді қажет етеді. Ағылшын тілі пәні сабағында оқушының тілді дұрыс меңгеруі үшін әртүрлі ойындарды қолдануға болады. Осы ойынның негізінде оқушылардың ой-өрісін кеңейту, өзіндік пікірін қорғауға, сөйлеу тілінің дамуына ықпал ету мақсаты көзделеді. Шетел тілінде сөйлеуді, қарым қатынас жасауды, коммуникацияға үйретуді ниет еткен әрбір мұғалім өз сабақтарында жаттығулардың бір түрі ретінде ойындарды қолданатыны сөзсіз.

Шетел тiлiнде белсенді оқытудың бастауыш кезеңiндегi схема бойынша моделiн: бiрiншi ауызша сөйлеу, содан кейiн оқуға үйрету деп есептеуге болады.

Белсенді оқу – бұл тiл дамытудың өзiндiк белсенді оқыту түрi, ол жазбаша қатынас формасын қамтиды және қолдануда белгiлi бiр маңызды орын алады.

Белсенді оқу тiл дамытудың белсенді рецептикалық түрiне жатады, себебi ол ақпаратты қабылдау және түсiне бiлу графикалық белгiлерiмен байланысты.

Оқу жоспары мазмұнды жоспар (мәтiн не туралы) және процестiк жоспар (мәтiндi қалай оқу және дыбысталу керек) болып бөлiнедi. Мазмұнды жоспар бойынша оқу әрекетiнiң нәтижесi оқылғанды түсiну болса, процестiк жоспарда – оқу процесiнiң өзi қарастырылады, яғни графема мен фонеманың байланысы, графикалық белгiлердi танып бiлудiң тұтас тiрек-тәсiлдерiн қалыптастыру, iшкi тiлдiк қабiлеттiң қалыптасуы, сыртқы сөйлесудi iштей аудара бiлу, семантикалық және графикалық жинақтардың ара-қатынасы, өзiндiк белсенді оқу қабiлетiн қалыптастыру қарастырылады.

Түсiну, оның дәлдiк, тереңдiк деңгейi барлығы оқушының алдына қойған белсенді оқу мақсатына байланысты. Яғни, мәтiн негiзiнен не туралы екендiгiн, оның негiзгi мағынасын егжей-тегжейiне жете түсiну.

Белсенді оқу структурасы оқудың мотивi (түрткi), мақсаты, шарты, нәтижесiнен тұрады. Мотив дегенiмiз – белсенді оқыту мен оқу процесiнiң қажеттiлiгiнен және оған қызығудан белсенді оқу процесiн дұрыс меңгеруге итермелейтiн күш. Мақсат дегенiмiз – алда орындалатын әрекет нәтижесiнiң айқын бейнесi. Ал берiлген жағдайда — тақырып бойынша сұрақтарға оқырмандарды қызықтыратын ақпарат алу. Белсенді оқу әрекетiнiң шартына тiлдiң графикалық жүйесiн (системасын) меңгеру және шығарылған ақпараттарды қабылдау тәсiлдерi жатады. Белсенді оқу әрекетiнiң мақсаты мен мотивi — қиыпдықтарды жеңiп, белгiлi бiр нәтижеге қол жеткiзу. Ал белсенді оқу процесiндегi нәтиже дегенiмiз ақпаратты нақты әрi терең түсiну және мазмұнын айта бiлу.

Мектепте шетел тiлдерiн белсенді оқыту процесiнде ауызекi сөйлеу сияқты белсенді оқу да мақсат не құрал түрiнде қолданылады: бiрiншi жағайда оқушылар белсенді оқуды ақпарат қабылдау ретiнде меңгерулерi керек. Екiншiден, оқуды тiлдiк және материалдарды өте жақсы меңгеру үшiн үйренуi керек.

Белсенді оқудың ақпараттарды қабылдау құралы ретiнде қолданылуы мектепте осы пәнге деген қызығушылығын арттырып, ыпталандыруға жағдай жасайды. Белсенді оқуды үйрену үшiн әңгiмелесушi де, тыңдаушы да талап етiлмейдi. Тек қана кiтап керек. Шетел тiлдерiнде белсенді оқуды үйрету тәрбиелiк, бiлiмдiк және белсенді оқуға берiлген пәндi дамыту мақсатын көздейдi. Бұл мұғалiмге оқушыларды жан-жақты дамыған жеке тұлға ретiнде тарбиелеп шығаруға мүмкiндiк бередi.

Тiл дамытудың белсенді оқыту түрлерiнiң бiр-бiрiне әсер ету дәрежесi бойынша төмендегiдей байланысты анықтауға болады:

1. Белсенді оқу – белсенді тыңдау – белсенді жазу – белсенді сөйлеу; 2. Белсенді тыңдау – белсенді оқу – белсенді сөйлеу – белсенді жазу; 3. Белсенді сөйлеу – белсенді жазу – белсенді тыңдау – белсенді оқу; 4. Белсенді жазу – белсенді сөйлеу – белсенді оқу – белсенді тыңдау.

3 тілділік

Қазіргі кезде шетел тілінің қажеттілігі күннен-күнге артып келеді. Ол қоғамдық – экономикалық, ғылыми – техникалық және жалпы мәдени алға басуында қозғаушы айғақ болып отыр. Бұл айғақ шетел тілдерін оқытудың дәрежесін жоғарлатуда. ЮНЕСКО XXI ғасырды полилингвизм ғасыры деп атады. Біздің болашақ ұрпағымыз тек өз ана тілін меңгеріп қана қоймай, сонымен қатар бірнеше шетел тілін меңгеруі хақ. Ал шетел тілін жан – жақты меңгертуде оқыту – тәрбие процесін қызықты, ыңғайлы және ұтымды қылу үшін, 3 тілділікті (қазақ,орыс,ағылшын) қолдануды ұсынамыз.

Мақаланың басты мәселелеріне тоқталатын болсақ: шетел тілді жан-жақты меңгерту, балалардың сөздік қорын байыту және шет тілдегі мақал – мәтелдерді қолдануға дағдыландыру, күнделікті қолданысқа енгізу. «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы»,- деп Әл-Фараби айтқан. Яғни ең басты мәселелердің бірі балаларға 3 тілдегі мақал-мәтелдердің тәрбиелік маңыздылығын түсіндіру болып табылады.

Сонау ықылым заманнан, сан ғасырлар бойы халықтың өзімен бірге жасалып, екшеліп, ұрпақтан ұрпаққа мұра болып қалып жатқан ауыз әдебиетінің бай саласының бірі – мақал-мәтелдер.

Қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдер жан – жақты қарастырылып талданды. Мысалы: 1. Ағылшын, қазақ, орыс тілдеріндегі мақал-мәтелдер жеке тақырыптар бойынша сараланды;

• Адам және оның қасиеті;

• Еңбек және кәсіп;

• Ғылыми – білім. т.б.

2. Мақал-мәтелдер мағыналарына қарай сараланды;

• Мақал-мәтелдердің 3 (қазақ,орыс,ағылшын) тілде сөздік баламасының әр түрлі мағыналарының бірдей болуы;

• Мақал-мәтелдердің 3 (қазақ,орыс,ағылшын) тілде сөздік баламасының дәл келуі;

Мысалы: Білім – қуат. Знание – сила. Knowledge is power.

Бұл мәтелде 3 тілдегі сөздік баламасы және де мағынасы дәл келіп тұр. Бұл синонимикалық мәтелдер, яғни аудару барысында тікелей аудару арқылы аударылған, мағыналары да, сөздері де бірдей. Бұндай ұқсас синонимикалық мақал-мәтелдерді шетел тілін меңгеруде қолдану өте қолайлы.

1.A good name is better than riches – Добрая слава лучше богатства – Жақсы сөз – жарым ырыс.

2.Twoheadsbetterone – Одна голова хорошо, две лучше – Екі кісі бір кісінің тәңірісі.

3.East or west home is best – Вгостях хорошо, дома лучше — Өз үйім өлең төсегім.

4.If you run after two hares, you will catch neither — За двумя зайцами погонишься, ни одного не поймаешь — Екі кеменің басын ұстаған суға кетеді.

5.There is no smoke without fire – Нет дыма без огня – Жел болмаса, шөптің басы қозғалмайды.

6.There is no place like home – В гостях хорошо, а дома лучше – Айхай өз үйім, кең сарайым боз үйім.

7.There are spots even on the sun – Конь о четырех ногах, и тот спотыкается – Төрт аяқты мал да сүрінеді.

8.Tastesdiffer – На вкус и цвет товаришей нет – Әркімнің өз талғамы бар.

9.All is well that ends well – Все хорошо, что хорошо кончается – Басы қатты болса, аяғы тәтті болады.

10.Badnewsfliesfast – Худые вести не лежат на месте – Жамандық жерде жатпайды.

11.We shall see what we shall see – Поживем – увидим – Көргеніңнен көрмегенің көп

12.Who keeps company with the wolves will learn to howl – С кем поведешься от того и наберешься – Жолдасына қарап, кісіні білерсің.

13.Better late that never – Лучше поздно, чем никогда – Ештен кеш жақсы.

14.Allisnotthatglitters – Не все то золото, что блестит – Жылтырағанның бәрі алтын емес.

15.Asyouhavemadeyoubed,so you must lie on it – Что посеешь, то и пожнешь – Не ексең, соны орасын.

16.Rome was not built in a day – Москва не сразу строилась – Еңбегіне қарай өнбегі.

17.Dont count your chickens before they are hatched – Цыплят по осени считают – Балапанды күзде санайды

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Шет тілін оқыту әдістемесі оқулығы.

2. Қазақстан мектептеріндегі шет тілдері (журнал) №4 2004.ж

3. Мектептегі шет тілі №5 2004.ж (журнал)

4. Мектептегі шет тілі (журнал) №2 200.3ж

5. Албытова Н. Қазақ балалар фольклор арқылы бастауыш мектеп оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру. – А ., 1999.

6. Қазақ мақал-мәтелдері. Құрастырған: Ж.Дәуренбеков — А ., 2001

7. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі, 7 том. – Алматы: Ғылым, 1983.

Дереккөздер

[1]