Қатысушы:Zhan+Ayazhan/зертхана

ГЕОФАГИЯ – ТОПЫРАҚ ЖЕУ

Геофагия немесе топырақ жеу  тірі организмдердің көпшілігінде кездеседі. Гректің ежелгі философ әрі дәрігері Гален құстар мен жануарлардың кейбірінің топырақты көп жеуден түрлі аурулар пайда болып өлетінін жазған. Топырақ, тас, құм жеудің барлығы организмде жетіспейтін микроэлементтерге деген қажеттіліктен туындайды. Ал оны мөлшерден көп тұтыну өз кезегінде түрлі ауытқушылықтар тудырады. Құстарда бұл тамақты қорыту үшін асқазанға көмектесетін зат.

Мысалы, салмағы 100 кг болатын бұғы бір жегенде 1 ден 5 кило шамасында топырақ жеп қояды екен.

        Адамдар арасында топырақ жеу туралы алғаш рет бұдан 2000 жыл бұрын сөз қозғаған Гиппократ болған. Содан бері топырақ жеу ара-арасында кездессе де мүлдем қолданыстан шығып қалған жоқ. Геофагия әсіресе әйелдер, жүкті әйелдер мен жас балалардың арасында көптеп кездеседі. Климаты тропикалық, субтропикалық жерлерде топырақ асқазандағы жайсыздықтарды басу үшін пайдаланылады екен. Индонезия, Малайзия, Африканың кейбір аймақтарында топырақты асқа дайындау өндірісі қалыптасқан. Мысалы, индонезиялықтар күріш плантацияларының қара топырағынан ампо деп аталатын тағам түрін дайындайды.  Медицинада дәлелденбеген болса да, жергілікті тұрғындар қара топырақ ауруды басып, аяғы ауыр әйелдерге пайдалы деп санайды. Айтуларынша, болашақ нәрестенің бет-әлпеті ажарлы болмақ. Және де топырақтың ерекше жұмсақ, крем тәріздес дәмі бар.

Топырақты асқа пайдаланудың ресми рецептері жоқ. Ал жергілікті тұрғындар бірінші топырақ массасын тығыздап таяқпан ұрғылайды. Одан кейін бамбук пышағымен ұзын түтікшелер жасап, алдымен пісіреді, одан кейін қыш құмыралардың ішіне салып жарты сағат бойы күйдіреді.

Дегенмен күріш плантацияларынан алынған топырақтың құрамында түрлі химиялық қосындылар көп екенін ұмытпау керек. Әсіресе, зиянды әк. Сонымен қатар көзге көрінбейтін ұсақ жәндіктер де бар.

        Сондай-ақ, психологиялық күйзеліске ұшырағандар, шизофрениктер, жиі депрессияда жүретіндер арасында да топырақ жегіштер көкптеп кездеседі. 

«Топырақ жегіш адамдар» әрине ғалымдардың да сан мәрте қызығушылығын туғызған. Көптеген зерттеулердің нәтижесінде топырақты мүлдем ауызға алмайтын адамдар тұратын мекен жоқ деген қорытынды шығарылған. Топырақ жеу жұмыр жердің барлық түкпіріне таралғанымен оны жеудің нақты бір себебі, не ауру белгісі  әлі күнге анықталмаған. Десе де ғылымның тұрақтаған 3 жауабы бар.

Біріншісі, тұрмыс жағдайы өте нашар африка елдеріне жүргізілген зерттеу жұмысы барысында адамдар топырақты аштық сезімін болдырмау үшін асқазанды әйтеуір бірнәрсемен толтыру үшін жасалатын әрекет дегенге саяды. Топырақтың құрамында нәр бола қоятындай тамақтық заттар болмаса да аштықтан бүріп түйілген асқазандағы ауру сезімін азғана уақытқа жеңілдетуге пайдасы тиеді.

Екінші болжам бойынша топырақтың құрамында адам ағзасына пайдалы темір, цинк, кальций болғандықтан оны ара-тұра қолданып та тұруға болады.

Үшінші болжам бойынша топырақ жеу организмнің түрлі қауіпті микроорганизмдер мен токсиндерден өзін-өзі сақтау үшін жасап жатқан қорғанысы іспетті екен. Негізі қазір ғылым осы үшінші болжамның дұрыс екенін дәлелдей бастады.

АҚШ-тың Корнелл университетінің ғалымдары осы үш болжамның қайсысы дұрыс екендігіне көз жеткізу үшін зерттеу жұмыстарын жүргізген.  Олар өткен замандардан бастап қазірге дейінгі аралықтағы 500-ге жуық  геофагия жағдайларын тіркеп, нысанға алған. Бұл зерттеу жұмыстарының қысқаша қорытындысы төмендегідей.

Бірінші болжамды толықтай дұрыс деп бағалауға келсек, адамдар азықтық тағамдар толып тұрса да, ол азықтықтар құнары ағзаға қажетті барлық элементтерге бай бола тұрса да, топырақ жеген. Сондай-ақ, адамдар топырақты асқазандағы аштықты басатындай көп мөлшерде ешқашан қолданбаған. Қанша «топырақ жегім келіп тұр» деп аңсары ауғанмен бір-екі сығымдалған құрттың мөлшерінен (одан да аз болмаса) асыра алмаған.

Ал екінші болжамды яғни, топырақ құрамынан алынатын пайдалы заттар туралы болжамды түгелдей дұрысқа жатқызайын дегенге тағы болмайды. Өйткені адамдар көбіне топырақ дегенде саз балшықтарды пайдалануға құмар екен. Саз балшықтардың құрамы біз жоғарыда айтып өткен элементтерге өте кедей, тіпті жоқ болатын да түрлері бар. Сонымен бұл болжам да негіз бола алмайды.

Егер топырақ жеу кальций жетіспеушілік дертінен құтқаратындай қасеитке ие болса, не көп топырақ көп, әрі су тегін болғандықтан медицина балалар, қарттар, жүкті әйелдер арасында кальций жетіспеушіліктен туындайтын түрлі аурулармен күреспеген де болар еді.

Кейбір зерттеушілер топырақ жеу темір жетіспеушілігн басады деп болжам жасаған. Бірақ темір жетіспеушілігі (анемия) дерті жоқ жандар арасында да топырақ жегенді қалап тұратындар кездеседі екен.

Тағы бір зерттеушілер топырақ жеу асқазан дерттерін жазады деген пікір ұстанады. Ал негізінен адамдар көп тұтынатын саз балшық кілегейленіп, астың қорытылуына кедергі жасап, асқазанның тезірек ас қорытуына кедергі жасайды екен.

Көптеген зерттеулер мен зерделеулердің соңында Корнелл университетінің ғалымдары балшық қорғаныс функциясын атқарады деген қорытындыға келеді.

Геофагия құбылысы көбіне жүкті әйелдер мен ағзасы енді толысып келе жатқан жасөспірім балалар арасында көптеп кездеседі. Бұл уақыт ағзаның түрлі микроорганизмдер мен паразиттерге өте сезімтал мезгілі.  Ал тропикалық аймақтар паразит микробтар үшін өте қолайлы орта. Сондықтан олардан қорғану үшін бұндай климатта тұратын адамдар топырақ жеуге мәжбүр. Бұл тұрғыдан алып қарағанда топырақ – емдік дәрі. Өйткені, олар қолданатын топырақ жердің түрлі миркоб өріп жүрген беткі қабатынан емес 20-30 метрлік тереңдіктен алынады. Яғни, табиғи тазартылған топырақ қана пайдалануға жарамды. Одан соң оны қыздырып, күйдіріп, болмаса қайнатып барып қолданады. Бұл да сақтық шарасы.

•         Қазіргі ғылым осы сияқты топырақ жеудің себебін анықтау үшін түрлі зерттеулер жүргізді. Біз соның біреуінің ғана тоқталдық. Дегенмен, қанша зерттеу жүргізілсе де бұдан 2000 жыл бұрынғы Гиппокрит заманынан бері белгілі, жер бетіндегі барлық аймақта кездесетін бұл құбылысқа ешкім тоқтау сала алмасы анық.

        Көне уақыттарды «топырақ жеу адам денсаулығына аса зиян» деп топырақ жеуді мүлде тоқтату үшін түрлі шаралар жасалған екен. Ал бірақ қазіргі дамыған медицина топырақтан үзілді-кесілді бас тартып отырған жоқ.

Керісінше, топырақ адамның ішек құрылысына пайдасы барын, асқазанға түскен топырақ паразиттер мен токсиндерге қарсы қалқан екенін, өйткені, топырақтың құрамында адамға пайдалы заттар (темір, цинк, кальций т.б.) қамтылғанын айтады. Бірақ, бұл кез келген топырақты жей беруге болады деген сөз емес.

        Қазір көшедегі барлық жабайы сауда нүктелерінен қоңыр сары, ақшыл көк түстегі саз кесектерді қиналмай-ақ табуға болады. Сатушылар өз тауарларының жер қабатының тереңінен алынғанын, денсаулыққа өте пайдалы екенін айта жөнеледі. Денсаулығына мән беретін әрбір жан қазіргі кезде табиғи таза кесек аз екенін өзі-ақ бағамдар. Қанша дегенмен, экология... 

        Тазаланбаған топырақтың бір грамында миллиондаған микроорганизмдер кездеседі, олар ағзаға түсіп, күшейіп ауру тудырады.  Ал, бүйрекке құм-тастың аз уақытта жинала қалуы, топырақ құрамындағы тұз остеохондроз дертін пайда қылуы өз алдына. 

Топырақты көп жейтін жандар өз денсаулығына селқос қарамай дәрігерлік тексеруден бір өтіп қойғаны абзал. Тексерістен соң тәбеттің бұрмалануы темір жетіспеушілік анемиядан екені анықталса анемияның дәрісін, кальций жетіспеушілігінен болса кальций толықтыратын дәрілерді пайдалану керек. Халық емі бойынша кальций толықтыру үшін табиғи жұмыртқаның қабығын жақсылып жуып кептіріп оны үгітіп, күнде соны аз мөлшерде қолданса да кальций жетіспеушілігін азайтуға болады.

Сөз соңында айтарымыз, дәрігердің кеңесіне сүйене отырып, арнайы  тазартылған, медициналық дәріханаларда сатылатын  топырақ жеуден арылтатын, оның орнын алмастыратын емдік заттарды қолданғаныңыз жөн. Сақтықта – қорлық жоқ.