Қойқырылған қала

Қойқырылған қала - көне Хорезмдегі (б.з.б. 4 ғ. — б.з. 1 ғ.) қабірлер мен ғибадатханалардың қалдықтары. Қарақалпақ Республикасының Төрткөл ауданындағы Қызылқұм шөлінде. 1939 жылы табылып, 1951— 57 жылы зерттелген. Қойқырылғанқаланың ортасында диаметрі 44,4 м, биіктігі 9,5 м-дей 2 қабат дөңгелек үй болған. Оның төменгі қабатындағы негізгі бөлмеге 6 жанама бөлме орналасқан. Орталық үйге 22 м жерден бекіністі дуалдар салынған. Қазба жұмыс- күні оңтүстік жақтағы үлкен таулардың сілемін құрайтын бір таудан асқанымызда, оң жағында биік таулары бар, ал сол жағында айналасы жиырма бес күндік жерді алып жатқан теңіз бе, көл ме — әйтеуір бір шалқып жатқан дариясы бар бір әсем жазыққа шықтық. Әрі бұл жазық таулардан ағып келіп жатқан сулармен түп-түгел тамаша суарылып, солардың бәрі де жаңағы аталған теңізге (Балқаш көлі) құяды екен. Жазда біз бүл теңіздің биік таулы солтүстік бүйірінен оралдық, жаңағы ай- тылған жазықта бұрын көптеген қалашықтар болған, бірақ ол жерлер мал жайылымына өте-мөте колайлы болғандықтан, өздерінің малдарын бағу үшін оларды түгелдей татарлар қиратып тастаған. Біз сол жерден бұрын базары болған және ауданы 16x13 м, биіктігі 80x90 см. Одан шығысқа карай 60 м жерде №2-ші оба бар, оның аумағы 14x14 м, биіктігі 40-50 см. №3-ші оба № 1-ші обадан 90 м жерде, оңтүстік-батысқа қарай орналасқан. Ауданы 17x15 м, биіктігі 70 см. №4-ші оба, №3-ші обаның солтүстігінде , аралары 33 м жерде, көлемі 22,30x21,30 м, биіктігі 1 м шамасында. №5-ші оба осы обалардың ішіндегі көлемдісі. Ол тарының нәтижесінде Қойқырылғанқаладан көне жазу ескерткіштері, түрлі мүсіндер, қару-жарақтар, әшекей заттар және көптеген қыш ыдыстар табылды.