Қосағаш ауданы (Алтай Республикасы)
| Муниципалды аудан | |||||
| Қосағаш ауданы | |||||
| алт. -Кош-Агаш аймак- | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Кіреді |
Алтай Республикасы | ||||
| Енеді |
12 ауыл қоныстары | ||||
| Әкімшілік орталығы | |||||
| Басшысы |
Қыдырбаев Серікжан Мұратқанұлы | ||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары |
49°59′47″ с. е. 88°40′30″ ш. б. / 49.99639° с. е. 88.67500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°59′47″ с. е. 88°40′30″ ш. б. / 49.99639° с. е. 88.67500° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты | |||||
| Жер аумағы |
19845,00 км² (1 орын) | ||||
| Биіктігі · Ең биік · Минималды |
| ||||
| Уақыт белдеуі | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
19 188 адам (2018)(8,71 %, 2 орын) | ||||
| Тығыздығы |
0,97 адам/км² | ||||
| Ұлттық құрамы |
алтай-төлеңгіттер, қазақтар, орыстар және басқалары | ||||
| Ресми тілдері |
алтай, қазақ, орыс | ||||
| Телефон коды |
38842 | ||||
| Пошта индекстері |
6497ХХ | ||||
|
| |||||
 Қосағаш ауданы Ортаққорда
Координаттар: 49°59′47″ с. е. 88°40′30″ ш. б. / 49.99639° с. е. 88.67500° ш. б. (G) (O) (Я) | |||||
Қосағаш ауданы немесе аймақ (алт. -Кош-Агаш аймак-) Ресей Федерациясының Алтай Республикасы құрамындағы әкімшілік-аумақтық бірлік және муниципалдық құрылым.
Әкімшілік орталығы - Қосағаш ауылы.
Географиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Республиканың оңтүстік бөлігінде орналасқан. Ол Алтай республикасының Оңдай, Ұлаған, Көксу аудандары, Ресейдің Тыва Республикасымен, сондай-ақ Моңғолия, Қытай Халық Республикасы және Қазақстанмен шектеседі.
Аймақ Қиыр Солтүстік аудандарына теңестірілген.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1922 жылы Ойрат автономды облысы құрылды, оның құрамына бастапқыда 24 болыс кірді, олардың саны көп ұзамай азайды және олардың өзі аймақтар болып өзгертілді, соның ішіне Қосағашта кірді.
1962-1963 жылдары аймақтар аудан болып өзгертіліп, олардың саны алтыға дейін қысқарды.
Тұрғындары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Муниципалды-аумақтық құрылым[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қосағаш ауданында 12 ауылдық ауылдық қоныстан тұратын 16 елді мекен бар:
| № | Ауылдық қоныс | Әкімшілік орталық | Елді мекендер саны | Тұрғындары | Ауданы, км² |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Белтір ауылдық қонысы | Жаңа Белтір ауылы | 2 | 1361 | 3266,00[1] |
| 2 | Жазатор ауылдық қонысы | Белашу ауылы | 2 | 1339 | 6664,00[2] |
| 3 | Қазақ ауылдық қонысы | Жаңа ауыл ауылы | 2 | 732 | 802,00[3] |
| 4 | Көкөр ауылдық қонысы | Көкөр ауылы | 1 | 932 | 2228,00[4] |
| 5 | Қосағаш ауылдық қонысы | Қосағаш ауылы | 1 | 10 061 | 40,63[5] |
| 6 | Қурай ауылдық қонысы | Қурай ауылы | 2 | 1300 | 1936,00[6] |
| 7 | Мұқыр-Тарықата ауылдық қонысы | Мұқыр-Тарықата ауылы | 1 | 765 | 1584,00[7] |
| 8 | Орталық ауылдық қонысы | Орталық ауылы | 1 | 632 | 628,00[8] |
| 9 | Тожонты ауылдық қонысы | Тожонты ауылы | 1 | 556 | 354,00[9] |
| 10 | Төлеңгіт-Сарытоғай ауылдық қонысы | Төлеңгіт-Сарытоғай ауылы | 1 | 622 | 454,00[10] |
| 11 | Төбелер ауылдық қонысы | Төбелер ауылы | 1 | 909 | 1264,00[11] |
| 12 | Шағанөзен ауылдық қонысы | Шағанөзен ауылы | 1 | 407 | 631,00[12] |
| Аудан елді мекендерінің тізімі | ||||
|---|---|---|---|---|
| № | Елді мекен | Түрі | Тұрғындары | Муниципалды құрылым |
| 1 | Ақтал | ауыл | 3 | Қазақ ауылдық қонысы |
| 2 | Арқыт | ауыл | 62 | Жазатор ауылдық қонысы |
| 3 | Белтір | ауыл | 77 | Белтір ауылдық қонысы |
| 4 | Белашу | ауыл | 1292 | Жазатор ауылдық қонысы |
| 5 | Жаңа ауыл | ауыл | 796 | Қазақ ауылдық қонысы |
| 6 | Көкөр | ауыл | 932 | Көкөр ауылдық қонысы |
| 7 | Қосағаш | ауыл, әкімшілік орталық | 10 061 | Қосағаш ауылдық қонысы |
| 8 | Қурай | ауыл | 427 | Қурай ауылдық қонысы |
| 9 | Қызылтас | ауыл | 785 | Қурай ауылдық қонысы |
| 10 | Мұқыр-Тарықата | ауыл | 765 | Мұқыр-Тарықата ауылдық қонысы |
| 11 | Жаңа Белтір | ауыл | 1248 | Белтір ауылдық қонысы |
| 12 | Орталық | ауыл | 632 | Орталық ауылдық қонысы |
| 13 | Тожонты | ауыл | 556 | Тожонты ауылдық қонысы |
| 14 | Төлеңгіт-Сарытоғай | ауыл | 622 | Төлеңгіт-Сарытоғай ауылдық қонысы |
| 15 | Төбелер | ауыл | 909 | Төбелер ауылдық қонысы |
| 16 | Шағанөзен | ауыл | 407 | Шағанөзен ауылдық қонысы |
Экономикасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Экономикасының негізгі түрлері: етті мал өсіру, ешкі өсіру, қой өсіру, жылқы өсіру, бұғы мүйіз өсіру, вольфрам-молибден кенін өндіру.
2014 жылдың 4 қыркүйегінде Қосағаш ауылының маңында Ресейде алғашқы қуаттылығы 5 МВт болатын күн электр станциясы ашылды. Оны іске қосу туралы бұйрықты Ресей Федерациясының Президенті В.В. Путин телекөпір арқылы берді. Жаңа электр станциясы Алтай Республикасындағы алғашқы электр қуатын өндіретін қондырғы болды. Бұл 1000-нан астам үй қожалығын тұрақты электрмен қамтамасыз етеді. Оның ауданы 13 Га құрайды.
Шекаралық аймақ[өңдеу | қайнарын өңдеу]
РФ ФҚҚ-нің 2006 жылғы 16 маусымдағы «Алтай Республикасы аумағындағы шекара аймағының шекаралары туралы» №282 бұйрығына сәйкес, Қосағаш ауданының бір бөлігінде шекара аймағы белгіленді. Оның құрамына Жазатор, Мұқыр-Тархаты, Төбелер, Қазақ, Тожонты, Көкөр ауылдық қоныстарының бүкіл аумағы кіреді[13]. Осылайша, бұл жерлерге бару үшін рұқсат немесе Алтай Республикасында тіркеу не болмаса шекаралас аймақта орналасқан демалыс базасына я болмаса кез-келген ұйымнан шекара аймағында орналасқан аумаққа іссапарға жолдама болу керек. Аймақтың қалған ауылдық қоныстарына еркін баруға болады.
БАҚ[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аудандық «Шудың нұры» газеті шығарылады.
Көрікті жерлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Табиғи[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Шу өзенінің ең ірі саласы Шағанөзен аңғарында көптеген жылдар бойы бүкіл әлем геологтары зерттеген плейстоцендік мұздық және сулы-мұздық шөгінділердің екі геологиялық анықтамалық бөліміне ие. Құмайтпелит белдеуінің Шағанөзен қимасы радиокөміртекті әдіспен кейінгі плейстоценге жатқызылды. Шаған өзеннің сол жағалауында орналасқан жарты миллион жылға дейінгі жас аралықты қамтитын төрттік дәуір шөгінділерінің керемет Шаған қимасы, Белтір ауылынан жоғары 5 км жерде орналасқан. Екі бөлімге де жыл сайын халықаралық экспедициялар келеді[14]. Бұл қималар, бүкіл Шағанөзен су алабы сияқты, үлкен геологиялық табиғи ескерткіштер қатарына жатқызылады[15].
- Шу қазаншұңқырының орталық бөлігінде криогендік формалардың бірегей табиғи нысаналары: шамамен 4 мың жылдық күмпию төбешіктері табылды және зерттелді. Олар жергілікті атау алды: төбелер, сәйкесінше осы жердегі елді мекен Төбелер деп аталады[16].
- Плейстоцендік мұздық дәуірінде ауқымды Шу тауаралық қазаншұңқыры бірнеше рет алып мұзды-бөгенді көлдермен толтырып, Қурай мұзды-бөгенді көлімен бірге еңіс бойымен төмен қарай бұзып, бастапқы топографиялық бетті Алтай тауында ғана емес, сонымен қатар, тау бөктерінде де өзгертті. Мұзды максимум кезінде, атап айтқанда, соңғы вюрмді (сартан) Шу және Қурай қазаншұңқырлары тау жақтауының мұздықтарын алып жатты және әртүрлі морфогенетикалық типтегі мұз алаптарын қамтыды.
Тарихи және археологиялық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Жалаңтас өзенінің аңғарында атақты петрографиялық кешен орналасқан.
- 1993 жылы аймақ ғылымға: осыдан шамамен 2500 жыл бұрын өмір сүрген Укек ханшайымының, жас пазырық әйелінің балзамдалған денесі Үкек үстіртіндегі «Ақ-Алаха-3» қорғанында сақталған ХХ ғасырдың әлемдік жаңалығын ұсынды.
- Тархаты алыптас кешені - қола дәуірінің ескерткіші, Қосағаш ауылынан 25 шақырым жерде, Жазатор ауылына апаратын жолдың жанында 28 шақырымында орналасқан.
-
Қола дәуіріндегі күйме -
Ежелгі түркі салт атты -
Тархаты алыптасы -
Шағанөзен тіреу қимасы
Тағы қараңыз[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасы. Муниципалды құрылымның жалпы жер көлемі
- ↑ Алтай Республикасындағы шекара аймағы — Antiviza. Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 наурыз 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 22 қазан 2011.
- ↑ Свиточ А. А. и др. Разрез новейших отложений Алтая / Под ред. ак. К. К. Маркова. — М.: МГУ, 1978. — 208 б.
- ↑ А. Н., Кирьянова М. Р. Научное и рекреационное значение великих геологических памятников Алтая: к созданию Алтайского ледникового парка // Известия [[Русское географическое общество|РГО]], 2004. — Вып. 5. — С. 61-69.. Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 мамыр 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 22 қазан 2011.
- ↑ Рудой А. Н. О возрасте Тобелеров и времени окончательного исчезновения ледниково-подпрудных озёр на Алтае // Известия Всесоюзного географического общества, 1988. — Т. 121. — Вып. 4. — Б. 344—348. Мұрағатталған 26 желтоқсанның 2017 жылы.