Қосы батыр

Қосы Батыр Сәмбетұлы (1670, Байзақ ауданының Талас өзенінің бойында, Түймекент аулының маңында – 1760, қазіргі Тұрар Рысқұлов ауданы Мойынқұмға шектес Әбілқайыр-Сұмқайтты аталатын өңіріндегі қорымға жерленген) – қазақ-жоңғар соғысының айтулы қаһармандарының бірі. Он бес жасында жоңғар қалмақтарымен шайқасқа араласқан. Жиырма бес жасында елге кеңінен танылып «ақ сауытты, алмас қылышты хас батыр-Қосы батыр» атанған. Аңырақай шайқасына шымыр Қойгелді батыр бастап барған қолдың мыңбасысы болған. Жарты ғасыр жаумен жағаласқан Қосы батыр Ұлы жүздің биі – Төле бидің сенімді серіктерінің бірі болғаны жайлы дерек мол. Қосы батыр қалмақтардың тұтқынына түсіп қалғанда оны босатуды сұрап Төле би албан Хангелді батырды елшілікке жіберген. Ел аузында Төле бидің: Хоңтайшылар қонтиып, Қоқаңдай берме Қосыға. Қоқаңдай берсең Қосыға, Ағады қаның жосыла! Өлімнен Қосы қорықпайды, Бар құқайың осы ма?.. – дегені сақталып, беріге жеткен. Қосы батыр жауынгерлік ерліктерімен қоса мәмлегер, елші болып та халқына көп қызмет еткен. Атақты қолбасшы Бөгенбай батыр мен Төле бидің тапсырмасымен кең байтақ қазақ өлкесінің талай түкпірін шарлаған. Бір деректе 1741 ж. Атырау жаққа, Кіші жүз еліне барып, қару-жарақ пен көмекке жасақ алып келгені жайлы айтылады. Қосы батыр ұрпақтары, негізінен, облыстың Байзақ, Шу, Мойынқұм аудандарында, сондай-ақ, Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Ақмола облыстарында тұрады. Олардың арасынан батырлар, билер, ақындар, қоғам қайраткерлері көп шыққан. Қойайдар би, Дәуітәлі мен Мәңке билер, атақты Балуан Шолақ Баймырзаұлы, ақындар Бармақ Мықанбайұлы, Үсіпәлі Қалыұлы, Сәрсен Жылысбайұлы – Қосы батыр ұрпақтары. Бертінгі Кеңес Одағының Батыры Ағәділ Суханбаев, көрнекті ұйымдастырушылар, қоғам қайраткерлері Төребай Ақбозов, Жапар Түйебеков, заңгер Оразалы Ақботаев сияқты облысқа, республикаға танымал көптеген азаматтар шыққан. Олардың арасында Парламент Мәжілісінің депутаты, жазушы-журналист А.Бекбосын, ұзақ жыл облыстық деңгейде басшы қызметтер атқарған марқұм Ж.Сапарәлиев, облыстың Шу, Байзақ аудандарының әкімі болған, қазір облыс әкімі ауыл шаруашы. басқармасының бастығы А.Кәрентаев және басқалар бар. Еліміз тәуелсіздік алған жылдары ұрпақтары Қосы батырға кіндік қаны тамған жерден – Ақбақайдың көк тасынан қашалған еңселі ескерткіш орнатты. Оның ашылу салтанаты 1998 ж. 28 қыркүйекте өтіп, оған облыстың барлық аудандары мен Алматы, Ақмола облыстарынан ұрпақтары, қонақтар келіп қатысты. Батыр ескерткіші жанынан оның ұрпағы Сапарәлиевтер әулеті өз қаржыларымен сәулетті мешіт-медіресе тұрғызып, елге тарту етті. Қазір бұл жер имандылық ордасына айналып отыр. Қосы батырдың ғажайып ерліктері, өнегелі өмірі қаламгерлердің көптеген шығармаларына арқау болды. Солардың ішінде жетінші ұрпағы болып келетін А.Бекбосын шоқтығы биік шығармалар туғызды. Батырдың тағы бір ұрпағы танымал сазгер, «Дарын» сыйлығының иегері М.Ілиясов А.Бекбосынның сөзіне «Қосы батыр туралы ән – дастан» жазды. Журналист Т.Толқынбайұлы «Мерей» баспасынан «Қосы батыр Сәмбетұлы және оның замандастары мен ұрпақтары» деген жинақ шығарды. Қосы батыр есімі Тараз қаласымен мен Сарыкемер ауданындағы үлкен көшелерге, ұрпақтары тұратын ауылдардың біріне берілген. Т. Толқынбаев