Қумола родусит-асбест кен орны
Қумола родусит-асбест кен орны - Қарағанды облысы Жезқазған қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 60 км жерде орналасқан. Бала Жезді өзеніне құятын Қумола өзенінің маңында. Сілтілі амфиболдарға жататын бұл минералды тұңғыш рет 1946 жылы КСРО ғылым академиясының академигі Ф.В. Чухров (1908-1988), ал оның талшықты түрін 1953 жылы Қазақстан геологтары Л.Габай, Г.Белов, т.б. ашты. 1980-1982 жылдары мемлекеттік балансқа енгізілген.
Геологиялық құрылысы мен сипаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Геологиялық құрылымы жағынан Қумола синклинальдік құрылымында орналасқан. Ол төменгі пермь кезеңінде жаралған шөгінді тау жыныстары қабаттарынан түзілген. Олар жиделісай (қалыңдығы 300 – 400 м), үшбұлақ (қалыңдығы 65 – 265 м), кеңгір (қалыңдығы 400 м) свиталарына бөлінеді. Родусит-асбест үшбұлақ свитасын құрайтын тау жыныстарында ғана кездеседі. Сырт пішіні мен құрылымына қарай бес түрлі денелерді (талшықты, борпылдақ, тығыз, түйіршікті, қатпарлы) құрайды. Бұл денелер желі және ұсақ желі, сеппе – псевдоморфозалар және конкреция (тасшемен) түрінде кездеседі. Ол біршама ашық түсті, шыны тәрізді жылтыр келеді, текстурасы шомбал әрі женттас тәрізді. Қумола родусит-асбест кенінің радуситін калыңдығы 1 – 2 мм-дей етіп тілуге, тегістеп өңдеуге өте қолайлы. Барланған кендегі родусит-асбест қоры 11 мың т, болжамдық қоры 120 мың т. Микроталшықты родуситтің болжамдық қоры 72 млн т, оның ішінде толық барланған телімдерде 16 млн т, зергерлік мақсаттағы қоры 643 мың т.
Құрамы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сырт пішіндері бөлек болғанымен олардың химиялық құрамы мен кристалдық құрылымында айтарлықтай ерекшеліктер жоқ. Мұндай кристалдар өте жіңішке, оның созылу, иілу, майысу қабілеті жоғары, ал кейбір талшықты түрлері өте қысқа әрі қалыңдау болып келеді. Родуситтің басқа микроталшықты түрлері өнімді үшбұлақ свитасын құрайтын тау жыныстарын кесіп өтетін ірі жарылымдарды толтырады да, жер бетіне шығып жатқан ірі желілерді құрайды. Құрамында 40%-дай кремнезем минералдары опал мен халцедон болғандықтан микроталшықты родусит атмосфера әсеріне, су мен химиялық ерітінділерге және аязға шыдамды келеді. Қумола родуситтері қызуға, химиялық агрессивті заттарға, оның ішінде радиация әсеріне төзімді.
Қолданысы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұзын және қысқа талшықты родусит-асбест, негізінен, әскери газтұмылдырықтардың (противогаз) радиоактивті шаң-тозаңдарды, улы түтіндермен бактерияларды сүзіп, адам өкпесіне жібермейтін сүзгіш картондарын жасауда, т.б. қолданылады. Тығыз родусит, әсіресе, оның опалмен біте жаралған түрі зергерлік бұйымдар мен сувенирлер жасауға керекті көк түсті тас болып табылады.[1][2]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Бейсеев О.Б., Родуситы Джезказганской впадины, А., 1980.
- ↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5