Қу тұмсық қаз

Қутұмсық қаз

Қу тұмсық қаз

Қу тұмсық қаз. Жалпы түсі сұр қоңыр, бауыры, канатының кейбір жері және кұйрық қауырсыны ақ: тұмсығы қара, аяғы қызғылт сары келген. Салмағы 3—3,5 кг. Бұл қаз шығыс Ачияда ғана шағын аумақта мекендейді. Шығыста Сахалин аралынан батыста Зайсан ойпатына дейін таралған. Негізгі қыстайтын жері — Шығыс Қытай мен Корея. Қазақстанда мына аймақтарда ұя салып, жұмыртқалайды. Қутұмсықтың (сухонос) едәуір қоныстанған мекені — Қара Ертіс бойындағы тал өскен жерлер. Аздап Күршім өзені бойында да бар. Кейде ол Шығыс Қазақстан облысынан шығысқа қарай біраз жер ұшып барады. Бірақ ол маңда жұмыртқаламайды. Мәселен, аңшылар бұл қазды бірен-саран Сырдария, Іле өзені жағасынан, Панфилов қаласынын төңірегінен ұстаған. Қутұмсық әр түрлі өзендер мен көл жағасын мекендей береді. Басқа қаздардан негізгі айырмасы — жақсы жүзіп, жақсы сүнгиді. Мамырлап түлеген кезде қауіпті жағдай туа қалғанда денесін суға батырып, басын ғана судан шығарып тұрады. Балапандары да жауларынан сүнгіп кетіп қорғанады. Осындай қимылы арқылы олар қалын қамыс немесе жағада өсіп тұрған бұта астына тығылып, жоқ болады. Өзінің дене пішіні, қимылы жағынан қутұмсық сұрала қазды (гуменник) еске түсіреді. Алыстан ол екеуін ажырату киын, бірақ дауыстары бір-бірінен өзгеше болады. Қутұмсық қаздың қаңқылдауы созылыңқы ыңырсыған сияқты болып келсе, ал сұрала қаздың даусы буынға бөлініп, үздік-создық шығады. Қутұмсықтың басқа түрлері сүңгуге шорқақ келеді. Ұяларын жерден қазады. Жерді шұңқырлап, оған шөп пен өзінің аздап түбіт қауырсынын төсеп жасаған ұясына 4-тен 9-ға дейін, көбіне 5—6 жұмыртқа туады. Оны ұрғашысы басады да, еркегі оның "қорғаушысы" болып қалады. Балапандарын өргізіп жібергенше екеуі де қамқоршы болады. Күзде түлеп біткен соң, бүл кұстың бірнеше ұяда өрбіген ұрпақтары қосылып, 30—50-ден үйір кұрады. Жылы жаққа ұшар алдында олар осы тобын жазбай, кайта көбейте береді. Салқын түсісімен қазақ жерінен сол үйірімен жылы жаққа тартады. Жалпы біздің өлкеде қутұмсық саны өте аз қанаттыға жатады. Сондықтан да оның кәсіптік маңызы шамалы. Бірақ оны қаздың жаңа, ірі тұқымдарын шығару үшін пайдалануға болады. Өйткені, бұл қаз қытайдағы үй қазының ата-тегі. Колға өте тез көндігеді. Қазірдің өзінде-ақ Шығыс Қазақстан облысының кейбір тұрғындары оның балапандарын ұстап, колға үйретті. Республикамызда қоры тым мардымсыз болғандықтан қорғауды керек ететін кұс.