Қырғи
Қырғи | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() Мекиен
| ||||||||||||||
Амандық күйі | ||||||||||||||
Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Екі-есімді атауы | ||||||||||||||
Accipiter nisus (Linnaeus, 1758) | ||||||||||||||
Жазда ұялайтын кезінде Жыл бойы Қыста
| ||||||||||||||
Түршелері | ||||||||||||||
A. n. granti |
Қырғи (лат. Accipiter nisus) — қаршыға тұқымдасына жататын жыртқыш құс.
Қазақстанда Ертіс өзені бойында, Алтай, Қалба, Солтүстік Тянь-Шань тауларында және Жетісу (Жоңғар) Алатауындағы қылқан жапырақты және шыршалы ормандарда жиі кездеседі. Шәулісінің қанатының ұзындығы 224, ұябасарыныкі 260 мм, шәулісінің салмағы 150, ал ұябасарыныкі — 300 г-дай. Арқасы көкшіл-сұр түсті, бауырында көлденең орналасқан қоңыр жолақтары бар. Солтүстік аймақтарда жыл құсы, оңтүстікте отырықшы құс. Наурыз — мамыр айларында ұшып келіп, ағаш басына ұя салады. өяға салған қошқыл дақтары бар ақшыл жұмыртқаларын (3 — 4) ұябасары 35 күндей шайқайды. Шәулісі балапандарын 50 күндей қоректендіреді. Қыркүйек — қазан айларында жылы жаққа ұшып кетеді. Қырғи ұсақ торғайларды, кемірушілерді аулап қорек етеді. Қолға тез үйренеді. Құсбегілер Қырғиды бөдене аулауға пайдаланған.[2]
Сипаттамасы[өңдеу]
Қырғи - шағын денелі (150-300 г, қанатының алымы - 80 см шамасында) қаршыға. Аналығының жоны - алуан реңкті көкшіл сұр, төбесі - қаралтым, қасы-ақ, желкесі - ақшыл шұбар болып келеді. Бауыры - ақшыл немесе қоңыр немесе қызылсары көлденең безендірмелері бар қызыл қошқыл. Нұрлы қабығы қызылсары реңді. Тұмсығы - көкшілдеу қоңыр. Балсірісі және аяғы - сары. Аналықтары және жас қырғилардың жоны қоңыр түсті, ал жас қырғилардың төсінде көлдене жолақтардың орнына тамшы сияқты теңбілдер болады.
Тіршілігі[өңдеу]
Солтүстік-батыс Африка тоғайларында және Еуропаның қоңыржай еңдіктерінде мекендейді. Қазақстанда орманды дала зонасында. Сондай-ақ оңтүстік-шығыстың тау ормандарында ұялайды. Негізгі қорегі - дене мөлшері бөденедей және түпкердей құстар. Қырғи балапандарын негізінде торғайтәріздес құстардың ұшуға даярланған балапандарының жаппай пайда болуымен бір мезгілде жұмыртқа дарып шығуы кездейсоқтық болмаса керек. Ұяларын ағаш басына салады. Салындыдағы 2-5 ( көбінесе 3-4) сирек теңбілді ақшыл жұмыртқаларды аналығы отыз күн бойы басады. Аталық аналықты қоректендіреді және балапандарына елу күн жем береді. Ұялау орындарын қазанда тастап, көктемде – сәуірде қайта оралады.[3]
Дереккөздер[өңдеу]
- ↑ BirdLife International Species factsheet: Accipiter nisus. BirdLife International. Тексерілді, 4 наурыз 2010.
- ↑ Қазақстан Энциклопедиясы
- ↑ мектеп энциклопедиясы "Құстар", Ковшарь
![]() | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |