Құбаш ақын Шалбайұлы

ҚҰБАША АҚЫН Шалбайұлы (1880 ж., бұрынғы Торғай оязы Тосын болысы 5-а. – 1952 ж, Жангелдин ауд. Торғай кеңшары) – төкпе ақын, ұстаз. Шақшақ Жәнібекке жататын Дәуітбай атасынан шыққан. Торғайдың Кіші құмындағы 4 сыныптық орыс мектебін бітірген. 1920 жылдардан бастап Торғайдың шалғай түкпірлерінде бала оқытып, елді сауаттандырі ісіне айтарлықтай үлес қосқан. Кедейлерге жер бөліп беру сияқты науқандық жұмыстарға араласқан. Өлеңдерінің ұйқасы, бітім болмысы Жұмабай ақын мектебінің үлгісін айқын аңғартады. Ол халықтың ауыз әдібиетімен қоса орыс әдебиетімен де жақсы таныс болған. Ақын өлеңдері көбіне ойға құрылады, философиялық толғанысқа толы болып келеді. «Құбаша, қолыға алшы қаламыңды», «Сөзге шықтым сертпенен», «Әбеке, өлең толқын тоқтамасын», «Шын жақсымен дос болсаң» деген толғаулары мен термелерінде өмір мен өлім, адалдық пен арамдық, кедейлік пен байлық мәселелерін қозғап, жұртшылықты ынтымақ-бірлікке, оқу-білімге үндейді. Өзіне орыс тілін үйреткен ұстазы А.Д.Садыров деген орыс мұғаліміне арнаған «Көзімді ашып, көкірегіме нұр құйып» деген өлеңінде адамның адамға бауырластық сезімін, халықтар достығын алға шығарады, оны нағыз жан сырын бөліскен дос деп таниды. Арғы атасы Шақшақ Жәнібек тархан жорықтарын баяндайтын ұзақ дастаны оны эпикалық жанрға қаламы жүйрік, шабыт көзі ширақ, кең тынысты ақын болғанын танытады. Ахмет Байтұрсыновты ұстаз тұтып, жиі хат жазып, «Ахмет ақыл-ойы түпсіз терең», «Жан аға, ойың терең қатарынан» деп басталатын өлеңдерін жазып, зұлмат заманның тауқыметін тартқан ғұламаның басына ауыр күн туған жылдары қол ұшын беріп тұрған. Замандасы Әбіқай ақынға жазған хатында: «Жазғаным жарық көріп жатпаса да, Келемін келер күнге сенуменен», - дегеніне қарағанда өлеңді қанша өнімді жазғанымен көзі тірісінде шығармалары баспа көзін көрмегені аңғарылады. Қ.а. шығармаларын жинап, сақтау ісінде көрнекті ақындар Н.Ахметбеков, С.Мәуленов, ұстаз Сейітжан Хамзаұлы көп жұмыс атқарған. Ақынның Екінше Дүниежүзілік соғыста хабарсыз кеткен ұлы Әбдіқадыр, қызы Күнзипа жап-жақсы өлеңдер шығарып, бұл әулетке Алла ақындық өнерді бойларына дарытқанын танытты.

Н.Бектемісұлы