Құтлұғмұхаммед Тевкелев

Тевкелев Құтлұғмұхаммед (1850, Уфа губерниясы Белебей уезі – өлген жылы белгісіз) – қоғам қайраткері, Ресейдегі мұсылмандар қозғалысы жетекшілерінің бірі. 1870 жылы Паж кадет корпусын бітіріп, әскер қатарында офицер болып қызмет етті. 1877 – 1878 жылы орыс-түрік соғысына қатысты. 1885 жылы отставкаға шығып, қоғамдық жұмыстармен айналысты. 1887 – 1905 жылы Уфа қалалық думасының, Уфа губерниясы мен Белебей уезі земство басқармасының мүшесі. Бүкілресейлік бірінші мұсылман съезіне қатысты. Бірінші Мемлекеттік Думаға және екінші Мемлекеттік Думаға депутат болып сайланды. Бүкілресейлік екінші мұсылман съезіне қатысып, онда Ресей империясындағы мұсылман халықтардың мүддесін қорғайтын саяси партия құру керектігін жақтады. Бүкілресейлік үшінші мұсылман съезін өткізуге белсене ат салысты. “Ресей мұсылмандары одағы” партиясы Орталық Комитетінің мүшесі болды. Үшінші Мемлекеттік Думаға депутат болып сайланып, онда Мұсылман фракциясына төрағалық етті. Қазақтар мен Түркістан өлкесінің өзге де жергілікті халықтарының 1907 жылғы 3 маусым заңына сәйкес Мемлкеттік Дума жұмысынан шеттетілуіне қарсылық білдіріп, бұл заңның өзгертілуін талап етті. Төртінші Мемлекеттік Думаға депутат болып сайланып, тағы да Мұсылман фракциясына жетекшілік етті. Қазақтардың діни істерінің Орынбор мүфтилігі қарамағында болуын жақтап, бұл жөнінде Мемлекеттік Думаға өзінің ұсынысын түсірді. 1914 жылы маусымда оның тікелей ат салысуымен бүкілресейлік мұсылман съезі өткізілді. 1916 жылғы 25 маусым жарлығына өзінің наразылығын танытып, Мин. Кеңесі төрағасының атына қазақтар мен Түркістан өлкесіндегі өзге де жергілікті халықтардан майданның қара жұмысына адам алуды тоқтата тұру керектігі жөнінде мәлімдеме түсірді. Осы жылы қыркүйекте патша өкіметінің көтеріліске шыққан халықты қару күшімен басу кезінде тигізген зардаптарын тексеру үшін А.Ф. Керенский, М.Шоқай, т.б. қайраткерлермен бірге Түркістан өлкесінде болып қайтты. 1917 жылы наурызда Уақытша үкімет жағдайында Ресей мұсылман халықтарының саяси әрекеттерін үйлестіру және мүдделерін қорғау мақсатында құрылған Ресей мұсылмандарының уақытша орталық бюросы құрамына енді.