Ұлықшоркөл
| Ұлықшоркөл өзб. Ulugʻshoʻrkoʻl, түрікм. Ulyşorköl | |
 | |
| Өзбекстандағы Ұлықшоркөл көлі | |
| Морфометрия | |
|---|---|
| Теңiз деңгейiнен биіктігі | 86 не шамамен 100 м |
| Ауданы | 14,8 км² |
| Су алабы | |
| Құятын өзен | Достық көл коллекторы |
| Шығатын өзен | Достық көл коллекторы |
| Орналасуы | |
| 41°15′ с. е. 60°30′ ш. б. / 41.250° с. е. 60.500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 41°15′ с. е. 60°30′ ш. б. / 41.250° с. е. 60.500° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Елдер |  Өзбекстан Түрікменстан |
| Аймақтар | Хорезм облысы, Дашоғыз уәлаяты |
Ұлықшоркөл (өзб. Ulugʻshoʻrkoʻl/Улуғшўркўл), Ұлышоркөл (өзб. Ullishoʻrkoʻl/Уллишўркўл, түрікм. Ulyşorköl), Шоркөл (өзб. Shoʻrkoʻl/Шўркўл) — Өзбекстанның Хорезм облысындағы және Түрікменстанның Дашоғыз уәлаятындағы тұзды көл[1].
Географиялық сипаттамасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұлықшоркөл көлінің солтүстік бөлігі Өзбекстанға (Хорезм облысы, Жаңаарық ауданы), оңтүстік бөлігі Түркіменстанға (Дашоғыз уәлаяты) тиесілі. Хиуа қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 14 км, Шығырша ауылынан оңтүстікке қарай 6 км жерде орналасқан.
Ұлықшоркөл солтүстіктен оңтүстікке қарай созылып, оңтүстікке қарай бірте-бірте тарылып келетін үшбұрышқа жақын пішінді. Өзбекстан ұлттық энциклопедиясының мәліметінше, көлдің ұзындығы 16 км, ені солтүстік бөлігінде 4 км, ауданы 14,8 км². Сол энциклопедия бойынша су қоймасы 86 м биіктікте, Бас штабтың топографиялық карталары бойынша теңіз деңгейінен шамамен 100 м биіктікте жатыр. Ұлықшоркөлдің жағалау сызығы тұрақты еместігін айта кету керек. Көл оңтүстіктен, батыстан және шығыстан Оңғыз Қарақұмының құм барқандарымен қоршалған.
Ұлықшоркөлдің суы тұзды.
Достық көл коллекторы су қоймасының солтүстік бөлігі арқылы солтүстік-шығыста Бөрітапкөл көлімен байланысады. Көл осы арна арқылы ағып келетін су ағынымен қоректенеді. Солтүстіктен егістіктерді суарудан келетін ағынды сулармен де қоректенеді. Коллекторды ұстау идеясы Хорезм облысының әртүрлі көлдеріндегі судың түсуі мен булануы арасындағы теңгерімсіз қатынасқа байланысты туындады, мұнда кері сулар келді: су қоймаларының бір бөлігі кеуіп, екінші бөлігі толып жатты. Көлді теңдеуші коллекторының 1-кезеңі 1954 жылы Доңызкөлден Ұлықшоркөлге дейін жүргізілді; Ұлықшоркөл-Шықкөл теліміндегі коллектордың 2-кезегі 1957 жылы іске қосылды. Алайда, көлдердегі әлсіз булану олардың апатты түрде толтырылуына және бұрын салынған коллекторлардың істен шығуына әкелді. 1959 жылы Өзбек КСР мен Түрікмен КСР-нің бірлескен күшімен Халықтар достығы Үлкен көл коллекторының құрылысы басталып, мелиоративтік мәселелер шешілді.
Шаруашылықта пайдалану[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көлде Хорезм балық өсіру шаруашылығы жұмыс істейді.
Ұлықшоркөлдің рекреациялық маңызы бар.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Улуғшўркўл — Өзбекстан ұлттық энциклопедиясы Мұрағатталған 13 тамыздың 2020 жылы. (өзб.) — Ташкент, 2000—2005.