Ұтыр

Ұтыр Түсіндірме сөздікте «диалектизм» деп белгіленіп, мағынасы «жөні, реті, қисыны» қалпында берілген. «Ұтыры келген жерде сені бірер ауыз жырменен шалады ол» (Ә. Сәрсенбаев, Жауынгер.). Қазіргі қазақ тілінде «ұтыр» сөзі жергілікті тіл ерекшеліктері (диалектизм) қатарында көрінгенмен, ертедегі түркі тілдерінде жиі қолданылып, өзінің сол дәуірге тән мағынасы болғандығын дәлелдейтін деректер бар: утру — қарама-қарсы, қарсы шығу, алдынан шығу мағынасында қолданылған. Біздің тілімізде ұмытыла бастап, белгілі бір өңір тұрғындары тілінде тұлғасы сақталып, мағынасына өзгеріс, кіре бастаса да, кейбір түркі тілінде тұлғасы да, мағынасы да баяғы, қаз-қалпында сақталған. Тува тілінде —«удур», якуттарда —«утары» сөздері «қа- рама-қарсы, қарсы шығу, алдынан шығу» мағыналарында осы күнге дейін сақталған. Қазақ тілінде «утру» тұлғасына айта қаларлықтай өзгеріс кірмесе де, мағынада ауытқушылық бар. Алғашқы мағына бізде «қарсы келсе» (қарсы шығу орнына), одан әрі «кездессе», ең соңында, «жөні, реті» дегенге жеткен.