Әлеуметтік үрдістерді үлгілеу

Әлеуметтік үрдістерді үлгілеу - өте күрделі әлеуметтік қатынастар мен құбылыстардың ерекшеліктері мен заңдылықтарын олардын үлгісі арқылы зерттеу, яғни үлгі зерттелетін объекті ретінде қаралады. Ол қоғамдық құбылыстардың өздерін тікелей бақылап, зерттеудің мүмкіндігі қиын болғанда немесе тіпті мүмкін емес кездерде пайдаланылады. Әлеуметтік үрдістерді үлгілеу үшін коғамдық құбылыстардың негіздері туралы теориялық-тәсілнамалық, білімдер, зерттеушінің үлкен төжірибелілігі, зерттеу, әсіресе математикалық есептеу құралдары болуы керек. Үлгілердің алғышарттары:

• а) әлеуметтік үрдістердің басты және қосалқы қасиеттерін;
• ә) ол қасиет мөлшерлерін (параметрлерін);
• б) адамдардын материалдық, рухани, мәдени қанағаттанушылық шарттарын,
• в) адамның азаматтығының қалыптасу қажеттіліктерін, т.б. әлеуметтік құбылыстар мен қатынастардың заңдылықтарын білу қажет.

Солардың негіздерінде себепсалдарлық, ықтималдық, бейнелеу, түсіндіру, жікжарғылау (критерийлік) функционалдық, даму, болжаулық, тағы басқа үлгілер жасауға болады. Әлеуметтік үрдістерді үлгілеу жасауда жүйелік, астарлық-құрылымдық, регресті, дискретті, факторлық, үйлесімдік, тиімді талдаулар пайдаланылады. Әлеуметтік үрдістерді үлгілеу пайдаланудың ең басты мақсаттарының бірі — жалпы қоғам мен оның әртүрлі топтарының келешектегі жағдайларын алдын ала анықтап болжау жөне сол келешектегі қиындықтары мен қауіпті, кажетті жақтарының алдын алу шараларын жасау жұмысын жүзеге асыру.