Әл-Жилани

әл-Жилани, ал-Джилани, Мухйиад - Дин Абд әл - Қадыр б. Әбу Салық Жанғидуст (1077 - 1166) - ханбалшыл уағызшы әрі діндар сопы шайқы. Ғилан уәлаятының (Иран) Ниф (Найф) провинциясында туған, шыққан тегі парсы. Ол 18 жасыңда Бағдатқа келіп, көптеген ғұламалардың дәрістеріне қатысты. Әбу-л-Уаф ибн Акил (1119 ж.ө.) мен Әбу-с-Саид әл Мүбәрак әл-Мұхаррими қазыдан ханбалшыл құқық жөнінде дәріс алды. Қажылыққа барып, одан кейінгі 25 жыл бойы Оңтүстік Ирак шөлін кезіп, тақуалық ғұмыр кешті, сөйтіп, сопылармен қарымқатынасын үзді. 50 жасқа толғанда БағдатБағдатқа келіп, уағызшы қызметке кірісті. Оның ханбалшыл уағызшы ретіндеғі даңқы тез арада көпке тарады. Алты жылдан кейін ол өз ұстазы әл-Мұхарримидің мектебін басқарды. Көп ұзамай (1113) оған және оның үй-ішіне арналып, медресесімен қоса дербес жай (рибат) салынды. Медреседе Құранның түсініктемешісі муфти ретінде хадистер мен фикһ ілімі туралы дәріс берді, сопылық тақырыптар мен атауларды қоспай өзінің діни-этик. мазмұндағы уағыздарын оқыды. Көпшілікке арналған бұл дәрістерді халық ықылас қоя тыңдап, оған мұсылман әлемінің әр шалғайынан шәкірттер көптеп келе бастады. Өзінің бір уағызында ол мұсылмандардың әдеп салтының он ережесін бекітті. Әл-Жилани өз дәуіріндегі «әл-Ғуниа ли тәліп тариж әл-хакһ» атты еңбегінің екінші бөлігінің жартысын арнаған мистикалық мектептермен де таныс болғаны анық, алайда, олардың қай көзқарасын қолдағанын айту қазір мүмкін емес. Ол мистик, таным (тарика) жолындағы ерекше әдісті де жасаған жоқ, осы бағытта біреулерғе басшылық еткені де белгісіз. Әл-Жилани дәстүр бойынша сопылық бауырластығының негізін салушы болды деп есептелгенімен, іс жүзінде оның ізбасарларының күшімен XIII ғ-дың ортасында негізделген еді. Оның рухани ұрпақтастығының шынайылығы да күмәнділеу, өйткені ол туралы басқа бауырластықтардың бар екендігі сөз болмайды. Әл-Жиланиға оны құрметтеушілер мен ізбасарлардың елеулі материалдық көмек беруі оның тәуелсіз болуына, кедейкепшіктерге көмектесуіне мүмкіндік берді. Бұқара қауым оны әулие-көріпкел, құдайдың жолын қуушы және жарлыжақыбайлардың жебеушісі ретінде қабылдады. Әл-Жилани жоғары дәрежелі әулие атағынан үміткер болды, кейін ол «ұлы қолдаушы» мен «жебеуші-пірәдар» атанды. Бағдаттағы Әл-Жилани мазары ең белгілі мұсылман әулие орындарының бірі болып табылады. Бүкіл жыл бойына оған көп адам тәуап етуге келеді. Онда Әл-Жиланиға бағытталған жиындар өтіп тұрады. Әл-Жиланидың сақталған еңбектері «әл-Гунийа ли тәліп тарих әл-хакһ» - әлеум. және этик. тақырыптарға, Исламдағы 73 қауымдастыққа және сол заманғы мистикалық таным бағдары мектептеріне арналған.