Өзбек хан мешіті
| Өзбек хан мешіті | |
| (қырымтат. Özbek Han camisi, Озьбек Хан джамиси) | |
 | |
| Ел | |
|---|---|
| Қала |
Ескі Қырым |
| Статусы |
Украинаның мәдени мұра ескерткіші |
| Ағымы | |
| Иесі |
Ескі Қырым мұсылман қауымдасты |
| Сәулет стилі |
Ислам сәулеті |
| Қайырымгері |
Инджи-Бек-Хатум |
| Құрылысы аяқталды |
1314 |
| Қазіргі жағдайы |
қолданыста |
| Мұнаралар саны |
1 |
Өзбек хан мешіті (қырымтат. Özbek Han camisi, Озьбек Хан джамиси) — Қырымдағы сақталған ең көне мешіт, Ескі Қрым қаласындағы архитектуралық ескерткіш.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Өзбек хан мешіті -Қырымдағы мұсылман мәдениетінің ең танымал ескерткіштерінің бірі. Оған жалғас Еуропадағы ең көне медреселердің ескі орны жатыр. Өзбек хан медресе-мешіт кешені аумағындағы археологиялық жұмыстар 20-шы жылдардың екінші жартысында басталды. 1925-1926 жылдары тарихи-этнологиялық бөлімнің меңгерушісі, шығыстанушылар ғылыми қауымдастығы президиумының мүшесі, профессор И.Н.Бороздиннің басшылығымен экспедиция жұмыстары жүзеге асырылды. Зерттеулер құрылымның сипаттамалық ерекшеліктерін нақтылауға, кешен жоспарын құруға мүмкіндік берді.[1]
Мешіт ғимаратының құрылысы 1314 жылдан басталған. Мешіттен кейін оған жалғас діни қызметкерлер мектебі - медресе салынды. Кіре берістегі тас тақтадағы жазу медресенің 1332 жылы салынғанын көрсетеді. Ол Қырымдағы хан губернаторының әйелі Инджи-Бек-Хатум есімді ханымның қайырымдылық қаражатымен салынған.
Өзбек хан мешіті мен медресе туралы алғашқы алғашқы деректердің бірі бұрынғы католик префектісі Эмилио Доротелли Д'Асколидің "Кафалар мен Татарлар" еңбегінде аталған. Ол" Қара теңіз бен Татарлардың сипаттамасы " деп аталып, ал оның құрылған күні XVII ғасырдың бірінші жартысында деп көрсетілді. Татар мәдениетіне деген қызығушылықтың келесі толқыны ХХ ғасырдың 20-жылдарында, профессор И.Н.Бороздиннің басшылығымен мешіт аумағында қазба жұмыстары басталған кезде пайда болды. Нәтижесінде Алтын Орда дәуіріне қатысты заттардың 800-ден астам түрі табылды. Барлық тұжырымдарды талдай келе, сол кезеңдегі татар мәдениеті көп жағдайда Селжүктердің түрік мәдениетіне ұқсас деген қорытындыға келді. Қазіргі уақытта Өзбек хан мешіті толық жұмыс істейді. 1992 жылы оны қалпына келтіру жұмыстары аяқталып, ол Ескі Қырымның мұсылман қауымдастығына берілді.[2]
Кеңес заманындағы ғимараттың тағдыры оңай болған жоқ. 1921 жылы мешіт сенушілер үшін жабық болды және ол біртіндеп құлап, қирап тек 1980 жылы қалпына келтіру басталды. Бұл кейінірек мешітті бастапқы мақсатына қайтаруға мүмкіндік берді. Мешіт тек діни орталық қана емес, сонымен бірге зияткерлік даму орталығы болды. Ғибадатханада медреселер (мамандандырылған мектеп) болды, кешенге сонымен қатар: намаз залы, оқу сыныптары, акведуктар, су бұрқақтар мен кітапханалар кірді. Өкінішке орай, ғимараттың көп бөлігі қирап өзгерістерге ұшырады, бірақ қазіргі кезде ештеңеге қарамастан ғибадатхананы сақтап, оған жаңа түс бере алатын сенушілер тобын көруге болады.[3]
Архитектурасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сегіз қырлы үш баған ғибадатхананың ішкі бөлігін бөледі. Дұға еткен кезде адамдар Меккеге қарай бағытталу үшін ғимарат
«солтүстік-оңтүстік» бағытта орналасқан. Сәулетшілер ғимаратты салғанда осы жерлерде басым болатын шығыс желдерінен қорғауды да ескерген. Бүйір қабырғалары сазбен пен балшықпен қапталған, басқалары әк ерітіндісімен жағылған. Тас қалауда ағаш жақтау кеңінен қолданылды. Терезелер бөлмені бағандар арасынан күн сәулесімен толтырады, олар еденнен үш метр биіктікте орналасқан. Мешіт михрабы - қабырғадағы дұға орны -өрнектелген жақтауымен әшекейленген. Михрабта 255 аят және құранның 2 сүресі жазылған араб жазуы сақталған. Бастапқыда еденге тас тақтайшалар төселген, олар бүгінгі күнге дейін сақталмаған. Ағаш төбесі бір кездері лакпен боялған деп есептеледі. Ғибадатхана толығымен сақталған.[4]
Медресеге кіре берістегі 12 метрлік биік портал, ескірген, бірақ әлі толық құлаған жоқ. Оның баспалдақтары портал арқылы үлкен ғимараттың ауласына апарылды. Медресе ғимаратының сырты тар терезелері бос қабырғалармен қоршалған. Медресе бір ғасырға жуық жұмыс істеді, археологтар анықтағандай, 1423 жылы ол жер сілкінісінен қатты зақымданған және сол уақыттан бері қалпына келтірілмеген.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ https://xn--80aajhqhktebqcvc2c9e6cj.xn--p1ai/monuments/%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%82%D1%8C-%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0-%D1%83%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%B0-%D0%B2-%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%83 Мечеть хана Узбека в Старом Крыму
- ↑ https://www.krym4you.com/dostoprimechatelnosti/cerkvi/mechet-hana-uzbeka/ Мечеть хана Узбека
- ↑ https://of-crimea.ru/dostoprimechatelnosti/monastyri-i-mecheti/mechet-xana-uzbeka.html Мечеть Хана Узбека – старейший памятник архитектуры Крыма
- ↑ https://www.culture.ru/institutes/10609/mechet-khana-uzbeka Мечеть хана Узбека