Өлі жұрнақ

Өлі жұрнақ – көне тілде белсенді қолданыс тапқан, қазір сөз тудыру қабілетінен айырылып, жеке-дара жұм-салмайтын тұлға. Өлі жұрнақ жылысу, сіңісу құбылыстарының нәтижесінде өзге жұрнақтардың құрамдас бөлшектеріне айналған, тұлғасы сақталғанымен, өзге грамматикалық мағына білдіретін қосымша саналады. Мысалы, -ыңқы (-ың+қы), -іңкі (-ің+к), басыңқы, көтеріңкі; -қылықты (-қы+лық+ты), -ғылықты (-ғы+лық+ты), тыңғылықты, қызғылықты; -қы (-қы+н), -кін (-кі+н), ұшқын, көшкін, т.б. Өлі қосымша -нч, -үнч көне түркі тілінде етістік түбірлерімен мағыналық жағынан үндесіп, зат есімдер туғызған: сақынч, қорқынч. Өлі жұрнақтың -т үлгісі іс-әрекеттің нәтижесін білдірген: сығыт (жылау), өлүт (әлім), ол қазіргі тілімізде кездесетін іркіт, сарқыт, бөгет, сырқат сөздерінің құрамында да кездеседі. -Қы, -кі, -қу, -кү, -гу, -гү, [тапынғу (табыну), йукүнгу (жүгіну), бынгу (пышақ), сүңгү (сүңгі), утурғу (отырғыш)] аффикстері ескерткіштер тілінде зат есім де, сын есім де жасаған. Қазіргі қазақ тіліндегі айғақ, ілгек, ескек (-қақ, -ғақ); кескін, қашқын (-ғұн, -гүн, -қын, -кін); қуырдақ, тастақ (-дақ), т.б. сөздердің құрамында Өлі жұрнақтар сақталып қалған. Кейбірінің фонетикалық өзгеріске ұшырағаны болмаса, Өлі жұрнақтардың көбі бұрынғы қолданылу заңдылығын сақтаған.