I Дарий

І Дарий патша

Ұлы патша І Дарий (Дариуш, Дараявауш, көне парсыша 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁, Dārayavahuš) – Ахемен әулетінен шыққан парсы патшасы және Мысыр перғауыны. Б.з.б. 522 – 486 ж. аралығында патшалық билік құрған.

Дарий басқарған патшалыққа парсылар мен мидиялықтардан бөлек Кіші Азия мен Кавказ, Орта Азия, Қос өзен аралығы, Сирия мен Палестина, Мысыр жеріндегі 80 халық қарады.

І Дарий заманынан шумерше жазылған мыңдаған ескерткіш табылған: мысалы жартас жазулары; Ахемен мәдениеті туралы шаруашылық, заңнамалық, әкімшілік және діни мәтіндер.

Бұл уақыт Ахемен патшалығының ең өркендеген кезеңі болып саналса да, Дарий билігінің соңына қарай патшалық әлсірей түсті.

Сақтарға жорық

Дарий патшаның қабірі жатқан жер

Б.з.б. 519 жылы І Дарий патша бастаған әскер Орталық Азияға қарай беттеді. Жорықта сақтарды жаулауды мұрат етеді. Тарихшылар парсы әскері Сырдария мен Әмудария арасындағы Мәуереннахрға жетті деп санайды.

Бұл жорық туралы Бехистун жазбасының аяқ жағында баяндалған. Бехистун жазбасының бүлінген мәтінінің келесі ғана бөлігі сақталған: "... Мен сақ жеріне қарай беттедім ... бағытымды өзгерттім ... өлтірдім; басқа адамды тұтқындап маған әкелді, мен оны өлтірдім... тұтқынның есімі Скунха еді... Оның орнына басқаны билеуші етіп бекіттім. Бұл елді бағындырдым..."

Сондай-ақ, Дарий патша өзі бағындырған елдер қатарына сақтарды жатқызады екен. Мұны өзінің қабірі жатқан Накіше-Ырыстам жартасында "Сака Һумауарка" деп жазып қалдырған. Басқаша оларды "шошақ бөрікті сақтар", "жиек сақтары" деп атаған. Бірақ, қанша талпынса да, шын мәнінде, парсылар Қырым көшпенділерін бағындырса да, Орталық Азия сақтарын өзіне бағындыра алмады.