Қылғытпа сайрақ

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
(Turdus viscivorus бетінен бағытталды)
Навигацияға өту Іздеуге өту
Қылғытпа сайрақ


Амандық күйі

Least Concern (IUCN3.1) [1]
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар
Жамағаты: Хордалылар
Табы: Құстар
Сабы: Торғайтәрізділер
Тұқымдасы: Turdidae
Тегі: Turdus
Түрі: T. viscivorus
Екі-есімді атауы
Turdus viscivorus
Линней, 1758
Turdus viscivorus

Қылғытпа сайрақ (лат. Turdus viscivorus) - сайрақтар туысына жататын құс. Дене тұркы орташа 27 см. Еуропада, Солтүстік-Батыс Африкада және Азияда, (оңтүстіктен Гималай тауларына дейін) таралған; ТМД-да қылқан жапырақты ормандарда, әсіресе Красноярскіде, Крымда, Кавказда, Орта Азияда, Оңтүстік Сібірде, биіктігі 3000 м дейінгі таулы ормандарда кездеседі. Әні флейталы ысқырық.

Толығырақ[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қылғытпа сайрақ () – Қазақстандағы сайрақтар туысының ең ірі денелі (110-145 г) өкілі. Аталығы мен аналығы реңдері бірдей : жоны зәйтүн түстес сұр , бауыры – көк теңбелді , ақ реңкті дөңгелек қошқыл теңбілдер жиі орналасады . Аздап толқындана , екпіндеп , түзу ұшады . Ірі денелі қылғытпа сайрақ ұшып жүргенде қанатының ақ астары бойынша жақсы ажыратылады . Басқа ұқсас сайрақтардың қанаттарының астары қызыл қошқылдан сарғылт түске дейін болады . Жерде жүргенде , секектеп , сақатана құлақ салып , жиі-жиі тоқтайды( адамды 30 – 40 метрден жақын жолатпайды ) . Дабыл қиқулы – «тррлап» қатаң дыбыс шығару . Қылғытпа сайрақ ұшып жүргенде жиі-жиі осылай дыбыстайды. Әуені әуезшіл және қара сайрақтардай болмаса да , қатты және әуезді .Ертеңгілікке және кешкілікке бұлар « тирули- тирули» деген мұңды , құбылмалы ызыңды ұдайы және едәуір жиі қайталайды. Сайрақ әуен қызған кезде бір сағатта 1100 әуенге дейін орындайды . Кез-келген сайрақтар тәрізді қылғытпа сайрақ та орман құсы . Ол Еуразия және Солтүстік Африка ормандарында таралған , ал Қазақстанда тау қылқанды ормандарында ( Батыс Тәңір таудан Батыс және Оңтүстік Алтайға дейін ) , сондай- ақ Көкшетау көтерілімінің қарағайлы тоғайында және Қазақ Ұсақ шоқыларында қарағай , қайың , теректі ойдым-ойдым алқапта мекендейді . Орман төсенішінен бунақденелілерді , құрттар және ұлуларды іздестіріп , қорегін жерден аулайды . Ұяларды ағаш басына , сондай- ақ қарағай , шырша , биік діңді арша сияқты қылқанды ағаштар басында көбірек орналастырады . Таулы жерлерде субальпілік белдеудің жартастарына дейін көтеріліп , ұяларды жартас үстіне орнықтырады .

Бір жазда екі рет балапан өргізеді , салындыда әр жылы 3 – 5 тат түстес қоңыр теңбілді көгілдір сұр жұмыртқалары болады . Жұмыртқаларды аналық екі аптадай басады . Және ата – енелер ұяда балапандарды сонша уақыт қоректендіреді . Қылғытпа сайрақтардың жер-жерде кездесуі көктемгі ұшып өтуі кезінде – наурыз –сәуірде , күзгі ұшып өтуі – қыркүйек және қазанда болады . Алайда Қазақстанның нағыз оңтүстігінде Талас Алатауының аршалы орманында қылғытпа сайрақтар жыл бойы кездеседі . Сонымен бірге олардың қыстағы мөлшері жаздағыдан кем болмайды . Бұл жерде солтүстіктен ұшып келген қылғытпа сайрақтардың қыстап , жергіліктерінің осы уақытта оңтүстікке кетуі де мүмкін. Қылғытпа сайрақтар қалай болғанда да осы жерде аршаның бүрлі жидектерімен қоректенеді . Олар альпілік шауқарғалармен бірлесіп , тауда өсетін құнды ағаштардың негізгі тұқымын тартушылар болып саналады .

[2]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

К45 Құстар.Мектеп энциклопедиясы («Қазақстан жануарлары» сериясы ).Алматы : «Атамұра» баспасы , 2010 . – 352 бет ). Ковшарь А.Ф . Ковшарь В. А.

  1. BirdLife International (2004). Turdus viscivorus. 2006. IUCN Red List of Threatened Species. IUCN 2006. www.iucnredlist.org. Retrieved on 12 мамыр 2006. Database entry includes justification for why this species is of least concern
  2. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3