Іле Алатауы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
шӨңдеу түйіні жоқ
ш clean up, replaced: ауд. → ауданы, ұз. → ұзындығы using AWB
4-жол: 4-жол:


== География ==
== География ==
Оңтүстікке қарай доға тәрізденіп иілген жота ендік бойымен созылған. Ұзындығы 350 км, ені 30 – 40 км. [[Қаскелең өзені|Қаскелең]] мен [[Түрген өзені|Түрген]] өзендерінің аралығындағы орт. бөлігі биік. Мұнда гляциалдық-альпілік жер бедері – қырлы жалдар, сүйір шыңдар, қия жартастар, қарлар таралған. Бірқатар шыңдары 4500 – 5000 м биіктікке жетеді ([[Талғар]] шыңы, 4973 м). Қазіргі мұздықтар да осында шоғырланған. [[Шілік]] және [[Кемін]] өзендерінің бастауында Іле Алатауы [[Күнгей Алатауы|Күнгей Алатауына]] жақындап, Шілік-Кемін тау түйінін құрайды. Орт. биік бөлігінен батыс және шығысқа қарай жота біртіндеп аласарады. Жотаның шығыс бөлігі ұзына бойғы аңғарлармен бір-біріне жарыса созылып кететін [[Бақай]], [[Сарытау]], [[Сөгеті]], [[Бұғыты]], [[Торайғыр]] тау тізбектеріне бөлшектелінеді. Батыста беті тегіс тау келген [[Қастек]], [[Кіндіктас]] аласа тауларына өтеді. Іле Алатауының оңт. беткейі тік және аз тілімделген. Солт. беткейі біршама көлбеу. Орта таулы өңірден төменде тау алдының адырлары айқын байқалады. Іле Алатауы кембрийге дейінгі дәуірдің және төм. палеозойдың гранит, конгломерат, әктас, құмтас және тақтатастарынан түзілген. Каледон тау түзілімінде пайда болған жота силурден бастап ұзақ уақыт денудацияға ұшырап, аласарған. Неоген мен антропогендегі жаңа тектоник. қозғалыстардың нәтижесінде денудац. жазықтар мен ұсақ шоқылардың орнына биік таулы жер бедері түзілген. Тектоник. қозғалыстар қазірге дейін жалғасуда. Плейстоценде бірнеше қайтара мұз басуға ұшыраған. Климат жағдайлары биіктік белдеміне сәйкес. Шілденің орташа темп-расы тау етегіндегі аңғарларда 20 – 25°С-тан тау басында 0°С-қа дейін және онан да төмен түседі. Қаңтардың орт. темп-расы етегінде –6 – 8°С. Темп-ралық инверсияға байланысты 1500 – 1600 м биіктікке дейін біршама жоғарылайды да одан әрі қайтадан төмендейді. Жылдық жауын-шашын тау алды өңірінде 500 – 600 мм-ден биік, таулы белдеуде 800 – 900 мм дейін. Іле Алатауыда жалпы ауд. 478 км² болатын 381 мұздық бар. Ең ірісі – [[Корженевский Мұздығы|Корженевский мұздығының]] ұз. 4,7 км. Өзендері [[Іле]] мен [[Шу|Шудың]] алабына жатады. Олардың суға молығуында мұздық пен қар суы негізгі орын алады. Табиғат белдеулері солт. беткейінде толық көрінеді. Шөлейт, қуаң дала, әр түрлі шөпті, бұталы, орманды-шалғынды дала, субальпі және альпі белдеулері айқын жіктелген. Тау бастарын мәңгі қар мен мұз басқан. Солт. бөктерінде – Алматы қ. орналасқан. [[Кіші Алматы өзені|Кіші Алматы өз.]] аңғарында селге қарсы бөгет салынған.
Оңтүстікке қарай доға тәрізденіп иілген жота ендік бойымен созылған. Ұзындығы 350 км, ені 30 – 40 км. [[Қаскелең өзені|Қаскелең]] мен [[Түрген өзені|Түрген]] өзендерінің аралығындағы орт. бөлігі биік. Мұнда гляциалдық-альпілік жер бедері – қырлы жалдар, сүйір шыңдар, қия жартастар, қарлар таралған. Бірқатар шыңдары 4500 – 5000 м биіктікке жетеді ([[Талғар]] шыңы, 4973 м). Қазіргі мұздықтар да осында шоғырланған. [[Шілік]] және [[Кемін]] өзендерінің бастауында Іле Алатауы [[Күнгей Алатауы]]на жақындап, Шілік-Кемін тау түйінін құрайды. Орт. биік бөлігінен батыс және шығысқа қарай жота біртіндеп аласарады. Жотаның шығыс бөлігі ұзына бойғы аңғарлармен бір-біріне жарыса созылып кететін [[Бақай]], [[Сарытау]], [[Сөгеті]], [[Бұғыты]], [[Торайғыр]] тау тізбектеріне бөлшектелінеді. Батыста беті тегіс тау келген [[Қастек]], [[Кіндіктас]] аласа тауларына өтеді. Іле Алатауының оңт. беткейі тік және аз тілімделген. Солт. беткейі біршама көлбеу. Орта таулы өңірден төменде тау алдының адырлары айқын байқалады. Іле Алатауы кембрийге дейінгі дәуірдің және төм. палеозойдың гранит, конгломерат, әктас, құмтас және тақтатастарынан түзілген. Каледон тау түзілімінде пайда болған жота силурден бастап ұзақ уақыт денудацияға ұшырап, аласарған. Неоген мен антропогендегі жаңа тектоник. қозғалыстардың нәтижесінде денудац. жазықтар мен ұсақ шоқылардың орнына биік таулы жер бедері түзілген. Тектоник. қозғалыстар қазірге дейін жалғасуда. Плейстоценде бірнеше қайтара мұз басуға ұшыраған. Климат жағдайлары биіктік белдеміне сәйкес. Шілденің орташа темп-расы тау етегіндегі аңғарларда 20 – 25°С-тан тау басында 0°С-қа дейін және онан да төмен түседі. Қаңтардың орт. темп-расы етегінде –6 – 8°С. Темп-ралық инверсияға байланысты 1500 – 1600 м биіктікке дейін біршама жоғарылайды да одан әрі қайтадан төмендейді. Жылдық жауын-шашын тау алды өңірінде 500 – 600 мм-ден биік, таулы белдеуде 800 – 900 мм дейін. Іле Алатауыда жалпы ауданы 478 км² болатын 381 мұздық бар. Ең ірісі – [[Корженевский Мұздығы|Корженевский мұздығының]] ұзындығы 4,7 км. Өзендері [[Іле]] мен [[Шу]]дың алабына жатады. Олардың суға молығуында мұздық пен қар суы негізгі орын алады. Табиғат белдеулері солт. беткейінде толық көрінеді. Шөлейт, қуаң дала, әр түрлі шөпті, бұталы, орманды-шалғынды дала, субальпі және альпі белдеулері айқын жіктелген. Тау бастарын мәңгі қар мен мұз басқан. Солт. бөктерінде – Алматы қ. орналасқан. [[Кіші Алматы өзені|Кіші Алматы өз.]] аңғарында селге қарсы бөгет салынған.
<ref>Қазақ Энциклопедиясы, 9 том</ref>
<ref>Қазақ Энциклопедиясы, 9 том</ref>


11-жол: 11-жол:
<references/>
<references/>


⚫
{{stub}}
{{wikify}}
{{wikify}}


[[Санат:Іле Алатауы|*]]
[[Санат:Іле Алатауы|*]]


⚫
{{stub}}


[[cs:Zailijský Alatau]]
[[cs:Zailijský Alatau]]

19:27, 2013 ж. қаңтардың 11 кезіндегі нұсқа

Талғар Шыңы, Іле Алатауы

Іле Алатауы (Алматы Алатауы) — Тянь-Шань тау жүйесінің солтүстігіндегі жота. Қазақстан мен Қырғызстан шекарасында орналасқан.

География

Оңтүстікке қарай доға тәрізденіп иілген жота ендік бойымен созылған. Ұзындығы 350 км, ені 30 – 40 км. Қаскелең мен Түрген өзендерінің аралығындағы орт. бөлігі биік. Мұнда гляциалдық-альпілік жер бедері – қырлы жалдар, сүйір шыңдар, қия жартастар, қарлар таралған. Бірқатар шыңдары 4500 – 5000 м биіктікке жетеді (Талғар шыңы, 4973 м). Қазіргі мұздықтар да осында шоғырланған. Шілік және Кемін өзендерінің бастауында Іле Алатауы Күнгей Алатауына жақындап, Шілік-Кемін тау түйінін құрайды. Орт. биік бөлігінен батыс және шығысқа қарай жота біртіндеп аласарады. Жотаның шығыс бөлігі ұзына бойғы аңғарлармен бір-біріне жарыса созылып кететін Бақай, Сарытау, Сөгеті, Бұғыты, Торайғыр тау тізбектеріне бөлшектелінеді. Батыста беті тегіс тау келген Қастек, Кіндіктас аласа тауларына өтеді. Іле Алатауының оңт. беткейі тік және аз тілімделген. Солт. беткейі біршама көлбеу. Орта таулы өңірден төменде тау алдының адырлары айқын байқалады. Іле Алатауы кембрийге дейінгі дәуірдің және төм. палеозойдың гранит, конгломерат, әктас, құмтас және тақтатастарынан түзілген. Каледон тау түзілімінде пайда болған жота силурден бастап ұзақ уақыт денудацияға ұшырап, аласарған. Неоген мен антропогендегі жаңа тектоник. қозғалыстардың нәтижесінде денудац. жазықтар мен ұсақ шоқылардың орнына биік таулы жер бедері түзілген. Тектоник. қозғалыстар қазірге дейін жалғасуда. Плейстоценде бірнеше қайтара мұз басуға ұшыраған. Климат жағдайлары биіктік белдеміне сәйкес. Шілденің орташа темп-расы тау етегіндегі аңғарларда 20 – 25°С-тан тау басында 0°С-қа дейін және онан да төмен түседі. Қаңтардың орт. темп-расы етегінде –6 – 8°С. Темп-ралық инверсияға байланысты 1500 – 1600 м биіктікке дейін біршама жоғарылайды да одан әрі қайтадан төмендейді. Жылдық жауын-шашын тау алды өңірінде 500 – 600 мм-ден биік, таулы белдеуде 800 – 900 мм дейін. Іле Алатауыда жалпы ауданы 478 км² болатын 381 мұздық бар. Ең ірісі – Корженевский мұздығының ұзындығы 4,7 км. Өзендері Іле мен Шудың алабына жатады. Олардың суға молығуында мұздық пен қар суы негізгі орын алады. Табиғат белдеулері солт. беткейінде толық көрінеді. Шөлейт, қуаң дала, әр түрлі шөпті, бұталы, орманды-шалғынды дала, субальпі және альпі белдеулері айқын жіктелген. Тау бастарын мәңгі қар мен мұз басқан. Солт. бөктерінде – Алматы қ. орналасқан. Кіші Алматы өз. аңғарында селге қарсы бөгет салынған. [1]

Пайдаланылған cілтемелер

Ә. Бірмағамбетов (?)

  1. ↑ Қазақ Энциклопедиясы, 9 том


Мақала бастамасы Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Іле_Алатауы&oldid=1678093» бетінен алынған