Қыпшақ тілдері: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Өңдеу түйіні жоқ Тег: тесттік өңдеме |
|||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
{{Infobox Language family |
|||
|name=Қыпшақ тілдері тобы |
|||
|region= |
|||
|familycolor=алтай |
|||
|fam1=[[Алтай тілдері]]<ref name="Ethnologue Altaic">{{cite web|author=Gordon, Raymond G., Jr. (ed.)|authorlink=Ethnologue|url=http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=90009|title=Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic|format=HTML|accessdate=2007-03-18|date=2005}}</ref> ([[Altaic language#Controversy|controversial]]) |
|||
|fam2= [[Түркі тілдері]] |
|||
|child1= [[Армян-қыпшақ тілі|Армян-қыпшақ]] |
|||
|child2= [[Параба тілі|Параба]] |
|||
|child3= [[Башқұрт тілі|Башқұрт]] |
|||
|child4= [[Қырымтатар тілі]] |
|||
|child5= [[Құман тілі|Құман]]† |
|||
|child6= [[Қарашай-балқар тілі|Қарашай-балқар]] |
|||
|child7= [[Қарайым тілі|Қарайым]] |
|||
|child8= [[Қарақалпақ тілі|Қарақалпақ]] |
|||
|child9= [[Қазақ тілі|Қазақ]] |
|||
|child10= [[Қыпшақ тілі|Қыпшақ]]† |
|||
|child11= [[Қырымшақ тілі|Қырымшақ]] |
|||
|child12= [[Құмық тілі|Құмық]] |
|||
|child13= [[Ноғай тілі|Ноғай]] |
|||
|child14= [[Ежелгі татар тілі|Ежелгі татар]]† |
|||
|child15= [[Татар тілі|Татар]] |
|||
|child16=[[Ұрым тілі|Ұрым¹]] |
|||
|child17= [[Алтай тілі|Алтай]] |
|||
|child18= [[Қырғыз тілі|Қырғыз]] |
|||
|map=[[Сурет:Map-Kypchak Language World.png|300px]]<br /><small><center>Түркі тілдері ресми күйі бар елдер және аутономиялы ұлыстар</center></small> |
|||
}} |
|||
[[Сурет:Map-Kypchak Language World.png|thumb|350px|Қыпшақ тілдерінің таралу аймағы]] |
[[Сурет:Map-Kypchak Language World.png|thumb|350px|Қыпшақ тілдерінің таралу аймағы]] |
||
[[Сурет:Birbirlerini_anlayabilen_T%C3%BCrk_gruplar.png|thumb|left|300px|]] |
|||
'''Қыпшақ тілдері''' — [[түркі тілдері]] жанұясында тіл саны бойынша ең ірі топтардың бірі. |
'''Қыпшақ тілдері''' — [[түркі тілдері]] жанұясында тіл саны бойынша ең ірі топтардың бірі. |
||
| 15-жол: | 41-жол: | ||
== Дереккөздер== |
== Дереккөздер== |
||
*Қазақстан энциклопедиясы |
*Қазақстан энциклопедиясы |
||
{{Түркі тілдері}} |
|||
[[Санат:Түркі тілдері]] |
[[Санат:Түркі тілдері]] |
||
22:32, 2014 ж. қыркүйектің 23 кезіндегі нұсқа
| Қыпшақ тілдері тобы | ||
|---|---|---|
| Жоғрапиялық таралуы: |
||
| Жаралу бойынша тектестіруі: |
Алтай тілдері[1] (controversial) Түркі тілдері Қыпшақ тілдері тобы | |
| Бөлікшелері: | ||
 | ||
Қыпшақ тілдері — түркі тілдері жанұясында тіл саны бойынша ең ірі топтардың бірі.
Келесі тармақтарға бөлінеді:
- Батыс қыпшақ тілдері - құман, яғни қарайым тілі, қарашай-балқар тілі, құмық тілі, қырымтатар тілі, армян-қыпшақ тілі;
- Қыпшақ-бұлғар тілдері - башқұрт тілі, татар тілі;
- Қыпшақ-ноғай тілдері - қазақ тілі, қарақалпақ тілі, ноғай тілі.
- Қырғыз-қыпшақ тілдері - алтай тілі, қырғыз тілі.
Қыпшақ тілдері тобына басқа түркі тілдерінен айырмашылығы: а) дауыстылар саны 8 — 9 болады, ы, і, у, ү ерекше дыбыстары қолданылады; ә) ерін үндестігі сирек кездеседі (құлұн — құлын); б) созылыңқы дауыстылары жоқ; в) ғ, г дыбыстары мүлдем айтылмайды не у, й дыбыстарымен алмасады. (тағ>тау); г) сөз басында ұяң б, қатаң т, к, қ дыбыстары болады (болат, тіл — полат, діл); д) б дыбысының орнына м қолданылады (бен — мен); е) сөз басында й ~ ж ~ ж (дж) дыбыстары тұрақсыз келеді (йол — жол (джол); ж) кейбір қатаң дыбыстар ұяң айтылады: п>б, қ>ғ, к>г дауыстылар арасында спирант дыбыстарға айналады: п>у; б>у; қ>ғ; к>г.
Қыпшақ тілдері орта ғасырда көне түркі тілдері негізінде қалыптасқан. Қыпшақ тілдер тобы өлі және тірі тілдер тобына бөлінеді. 1) Көне қыпшақ ескерткіштерінің тілі (Қыпшақ жазба ескерткіштері). Көне қыпшақ тілі Қимақтар мемлекеті тұсында туындап (9 — 11 ғасырлар), қазіргі тілдердің негізі болған. Моңғолдар үстемдігі тұсында ол тілде сөйлейтін ру-тайпалар ыдырады, Алтын Орда кезінде (13 — 15 ғасырлар) әдеби, ресми тіл ретінде қолданылып, кейін тұтастығынан тағы да айрылды. Сөйтіп, қазіргі Қыпшақ Тілі Тармағы. пайда болды. Қыпшақ тілі Осман түріктері тілінің диалектілеріне айналған. 2) Тірі Қыпшақ тілдерін үш топқа бөледі (Н.А. Баскаков): а) Қыпшақ-половецтер тармағы (қарайым, құмық, қарашай-балқар және қырым татарларының тілі); ә) бұлғар қыпшақтары тілі (татар, башқұрт); б) ноғай қыпшақтары тілі (ноғай, қарақалпақ, қазақ) Қыпшақ Тілі Тармағын ғалымдар Батыс (кейде солтүстік-батыс) түркі тілдеріне жатқызады.
Дереккөздер
- Қазақстан энциклопедиясы
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
- ↑ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic (HTML) (2005). Тексерілді, 18 наурыз 2007.