Алания

Алания — Солт. Кавказдың орталық бөлігінде 9-13 ғ-да болған мемлекет. Өздерін ирондар, византиялықтар, аландар, грузиндер, остар деп атаған алан тайпалары б.з. 1-ші ғ-ында Солтүстік Каспий, Дон өңіріндегі сармат қоныстарынан бөлініп, Азов (Азу) т-нің маңы мен Солтүстік Кавказға келіп қоныстанған. 372 ж. аландарды ғұндар жаулап алды. Аландардың бір бөлігі ғұндармен бірге “Халықтардың ұлы қоныс аударуына” қатысты, Галлия, Испания арқылы Солтүстік Африкаға дейін жетті. Ал олардың екінші бөлігі Солтүстік Кавказдың орталық бөлігіне орнықты. Онда аландар мен жергілікті Кавказ тайпаларының бірлестігі пайда болды. Бұл бірлестікті аландар басқарғандықтан византиялықтар оны Алания деп атаған. 8-9 ғ-да Алания Хазар қағандығының құрамында болып, одан 9 ғ-дың соңы — 10 ғ-дың басына қарай бөлініп шығып, өз мемлекетін құрған. Алания Хазарияның Византиямен сыртқы байланыстарында маңызды рөл атқарды. 10 ғ. Аланияға Византиядан христиан діні енді. Аландардың жартылай отырықшылыққа көше бастауы нәтижесінде қалалар пайда болды. Археологиялық қазба жұмыстары аландардың бірнеше қаласы болғандығын айғақтап отыр. Аланияның астанасы Магас қаласы болды. Мемлекет басшысы “кэркундедж” деп аталды. Елдегі бар билік әскери ақсүйектер — “богаторлар” (батырлар) қолында болған. Шыңғыс хан құрған империя жасақтарының 1237 — 39 ж. шапқыншылығы Аланияның құлауына себепші болды. Магас қаласын қоршауды Мөңке хан басқарды. Қаланы қорғау кезінде 270 мыңнан астам аландықтар қаза тапты. Алания құлағаннан кейін 14 ғ-да аландар арасында ислам діні тарай бастады. Қазіргі осетиндер аландардың үрім-бұтағы болып есептелінеді.

Пайдаланған әдебиет

Қазақ ұлттық энциклопедиясы