Аса (өзен): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Аса өзені
Сипаттамасы
Ұзындығы	253 км
Су алабының; ауданы	6670 км²
Су шығыны	10,4 м³/с
Су ағысы
Бастауы	Теріс және Күркіреу өзендерінің қосылуынан
Сағасы	Талас өзеніне құяр жерінде құмға сіңіп кетеді.
Орналасуы
Ел	Қазақстан, Қырғызстан
Аймақ	Жамбыл облысы Талас, Сарысу, Жамбыл аудандары

Тарихын шолу

← Ескірек өңдеме Жаңарақ өңдеме →

Content deleted Content added

VisualWikitext

Inline

13:02, 2015 ж. шілденің 29 кезіндегі нұсқа

Аса – Жамбыл облысы Талас, Сарысу, Жамбыл аудандарының жерімен өтетін өзен, Таластың сол саласы. Ұзындығы 253 км, су жиналатын алабы 6670 км².

Бастауы

Аса Қаратаудың оңтүстік-шығыс беткейінен басталатын Теріс және Күркіреу өзендерінің қосылуынан құралады.

Гидрологиясы

Арнасы жоғарғы ағысында тар, тік жарлы, орта ағысында Билікөл, Ақкөл көлдері арқылы ағып өтеді. Кей жылдары Талас өзеніне құяр жерінде құмға сіңіп кетеді. Жылдық орташа су ағымы 10,4 м³/с. Желтоқсанның басында суы қатып, ақпанның аяғында мұзы ериді. Аса өзенінің қызылша плантациялары мен бау-бақша, егінді суғаруда маңызы зор.^[1]

Оның кішігірім 30-ға жуық саласы бар. Жуалы ауданының жерінде ол Шақпақ, Теріс, Ақсай, Көксай, Күркіреусу өзендері қосылған соң Аса өзені аталады. Асаның әсіресе Күркіреусу өзенімен қосылған тұсы таулы аңғармен өтеді, ағысы өте жылдам.

Қаратөбе ауылдық округі маңында "Айырма" аталып, "Үлкен Аса" және "Кіші Аса" болып екіге бөлінеді. Өрнек ауылдық округі маңында екеуі бір арнаға қосылып "Құйған" атанады. Билікөл ауылы маңында тоғыз тарауға бөлініп, "Тоғызтарау" аталады. Сонымен қатар одан Қуат каналы бөлініп ағып өтеді. Жамбыл ауданының жерінде Аса өзені Ақкөл ауылының шығыс жағынан ағып өтеді.

Атау тарихы

Өзеннің "Аса" деп аталуына байланысты ел аузында мынандай аңыз айтылады: "Тараздың жас батыры Қарахан ғашық болған Айша бибі сұлу сүйгеніне келе жатқан жолында, осы өзеннің жағасында Айшаны улы жылан шағып өлтіреді. Қос ғашық арманына жете алмай, қыз өзеннен аса алмай көз жұмады. Сондықтан жұрт өзенді "Аса алмаған" деп атап, кейіннен "Аса" атап кеткен дейді.

Ал, енді Геродоттың дерегі бойынша, қазақ даласын мекендеген сақ тайпасының ең үлкені Асы "Ассақтар" атымен байланысты. Асылар батысында Кіші Қаратау арқылы шектелсе, шығысында Талас, Шу, Іле, Тарбағатай мен Алтай аралығына дейін мекендеген, негізгі ата-мекені Жетісу болған. Тарихшы У. Шалекенов Асылардың Тұйық, Жайсан, Шатырқұл кен орындарын игергенін жазса, Ә. Марғұлан Асылардың Сарыарқадағы көптеген мәдение ескерткіштерін ашып берді. "Ассақтар, яғни асы тайпасы б.д.д. 5-6 ғасырда құрылған Ұлы жүз отанының бірі болып, Үйсін мемлекетінің құрамына енген. Б.д.д. 2-ғасырда грек-бактриялықтарды тас-талқан етіп жеңген Үйсін мемлекетінің Асы, Арыс тайпаларыныан жасақталған жауынгерлер еді"- деп жазады Ю.Зуев.

Қысқасы, Аса өзенінің тарихы осы аймақты мекендеген Сақ тайпасының атымен аталғаны даусыз. Бүгінде Жамбыл ауданының орталығы, темір жол бекеті, бірқатар елді мекендер осы Асы тайпасының атымен аталады.^[2]

Дереккөздер

↑ Қазақ энциклопедиясы I том
↑ Жамбыл облысының топномикалық атауларының анықтамалығы

[source1-1] Қазақ энциклопедиясы I том

[2] Жамбыл облысының топномикалық атауларының анықтамалығы

[1]

[2]

@@ 1-жол: / 1-жол: @@
 {{Өзен
- |атауы                   = Аса
+ |атауы                   = Аса өзені
   |шынайы атауы           =
  |сурет                  =
@@ 14-жол: / 14-жол: @@
  |су шығыны              = 10,4
   |өлшеу орны            =
- |бастауы                = Теріс және Күркіреу өзендерінің қосылуынан
+ |бастауы                = [[Теріс (өзен)|Теріс]] және [[Күркіреусу өзені|Күркіреу]] өзендерінің қосылуынан
   |бастауының орны        =
   |бастауының биіктігі    =
   |s_lat_dir = |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec =
   |s_lon_dir = |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec =
- |сағасы                 = [[Талас]] өзеніне құяр жерінде құмға сіңіп кетеді.
+ |сағасы                 = [[Талас өзені|Талас]] өзеніне құяр жерінде құмға сіңіп кетеді.
   |сағасының орны        =
   |сағасының биіктігі    =
@@ 26-жол: / 26-жол: @@
  |еңістігі               =
  |ел                     = Қазақстан, Қырғызстан
-  |аймақ                  = Жамбыл облысы
+  |аймақ                  = [[Жамбыл облысы]] [[Талас ауданы|Талас]], [[Сарысу ауданы|Сарысу]], [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл]] аудандары
  |ортаққордағы санаты    =
 }}
+'''Аса''' – [[Жамбыл облысы]] [[Талас ауданы|Талас]], [[Сарысу ауданы|Сарысу]], [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл]] аудандарының жерімен өтетін өзен, Таластың сол саласы. Ұзындығы 253 км, су жиналатын алабы 6670 км².
-== Географиялық орны ==
-'''Аса''' – [[Жамбыл облысы]] [[Талас ауданы|Талас]], [[Сарысу ауданы|Сарысу]], [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл]] аудандарының жерімен өтетін өзен, Таластың сол саласы. Ұзындығы 253 км, [[Су алаптары|су жиналатын алабы]] 6670 км².
 ==Бастауы ==
-Аса [[Қаратау]]дың оңтүстік-шығыс беткейінен басталатын [[Теріс (өзен)|Теріс]] және Күркіреу өзендерінің қосылуынан құралады. Арнасы жоғарғы ағысында тар, тік жарлы, орта ағысында [[Билікөл]], [[Ақкөл көлі (Жамбыл облысы)|Ақкөл]] көлдері арқылы ағып өтеді. Кей жылдары Талас өзеніне құяр жерінде [[құм]]ға сіңіп кетеді.
+Аса [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау]]дың оңтүстік-шығыс беткейінен басталатын [[Теріс (өзен)|Теріс]] және [[Күркіреусу өзені|Күркіреу]] өзендерінің қосылуынан құралады.
 == Гидрологиясы ==
-Жылдық орташа су ағымы 10,4 м³/с. [[Желтоқсан]]ның басында суы қатып, ақпанның аяғында мұзы ериді. Аса өзенінің қызылша плантациялары мен бау-бақша, егінді суғаруда маңызы зор.<ref name=source1>Қазақ энциклопедиясы I том</ref>
+Арнасы жоғарғы ағысында тар, тік жарлы, орта ағысында [[Билікөл]], [[Ақкөл көлі (Жамбыл облысы)|Ақкөл]] көлдері арқылы ағып өтеді. Кей жылдары Талас өзеніне құяр жерінде [[құм]]ға сіңіп кетеді. Жылдық орташа су ағымы 10,4 м³/с. [[Желтоқсан]]ның басында суы қатып, [[ақпан]]ның аяғында мұзы ериді. Аса өзенінің қызылша плантациялары мен бау-бақша, егінді суғаруда маңызы зор.<ref name=source1>[[Қазақ энциклопедиясы]] I том</ref>
-Оның кішігірім 30-ға жуық саласы бар. Жуалы ауданының жерінде ол [[Шақпақ өзені|Шақпақ]], Теріс, Ақсай, Көксай, [[Күркіреусу өзені|Күркіреусу]] өзендері қосылған соң Аса өзені аталады. Асаның әсіресе Күркіреусу өзенімен қосылған тұсы таулы аңғармен өтеді, ағысы өте жылдам.
+Оның кішігірім 30-ға жуық саласы бар. Жуалы ауданының жерінде ол [[Шақпақ]], Теріс, [[Ақсай (өзен)|Ақсай]], Көксай, Күркіреусу өзендері қосылған соң Аса өзені аталады. Асаның әсіресе Күркіреусу өзенімен қосылған тұсы таулы аңғармен өтеді, ағысы өте жылдам.
-[[Қаратөбе ауылдық округі (Жамбыл ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] маңында "Айырма" аталып, "Үлкен Аса" және "Кіші Аса" болып екіге бөлінеді. [[Өрнек ауылдық округі (Жамбыл ауданы)|Өрнек ауылдық округі]] маңында екеуі бір арнаға қосылып "Құйған" атанады. [[Билікөл]] ауылы маңында тоғыз тарауға бөлініп, "Тоғызтарау" аталады. Сонымен қатар одан Қуат каналы бөлініп ағып өтеді.
+[[Қаратөбе ауылдық округі (Жамбыл ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] маңында "Айырма" аталып, "Үлкен Аса" және "Кіші Аса" болып екіге бөлінеді. [[Өрнек ауылдық округі (Жамбыл ауданы)|Өрнек ауылдық округі]] маңында екеуі бір арнаға қосылып "Құйған" атанады. [[Билікөл]] ауылы маңында тоғыз тарауға бөлініп, "Тоғызтарау" аталады. Сонымен қатар одан Қуат каналы бөлініп ағып өтеді. Жамбыл ауданының жерінде Аса өзені Ақкөл ауылының шығыс жағынан ағып өтеді.
-Жамбыл ауданының жерінде Аса өзені Ақкөл ауылының шығыс жағынан ағып өтеді.
 ==Атау тарихы==
 Өзеннің "Аса" деп аталуына байланысты ел аузында мынандай аңыз айтылады: "Тараздың жас батыры [[Қарахан кесенесі|Қарахан]]<nowiki/> ғашық болған [[Айша бибі]] сұлу сүйгеніне келе жатқан жолында, осы өзеннің жағасында Айшаны улы жылан шағып өлтіреді. Қос ғашық арманына жете алмай, қыз өзеннен аса алмай көз жұмады. Сондықтан жұрт өзенді "Аса алмаған" деп атап, кейіннен "Аса" атап кеткен дейді.
-Ал, енді [[Геродот]]тың дерегі бойынша, қазақ даласын мекендеген сақ тайпасының ең үлкені Асы "Ассақтар" атымен байланысты. Асылар батысында Кіші Қаратау арқылы шектелсе, шығысында Талас, Шу, Іле, Тарбағатай мен Алтай аралығына дейін мекендеген, негізгі ата-мекені Жетісу болған. Тарихшы У.[[Шалекенов Уахит Хамзаұлы|Шалекенов]] Асылардың Тұйық, Жайсан, Шатырқұл кен орындарын игергенін жазса, Ә.[[Марғұлан, Әлкей Хақанұлы|Марғұлан]] Асылардың Сарыарқадағы көптеген мәдение ескерткіштерін ашып берді. "Ассақтар, яғни асы тайпасы б.д.д. 5-6 ғасырда құрылған Ұлы жүз отанының бірі болып, Үйсін мемлекетінің құрамына енген. Б.д.д. 2-ғасырда грек-бактриялықтарды тас-талқан етіп жеңген Үйсін мемлекетінің Асы, Арыс тайпаларыныан жасақталған жауынгерлер еді"- деп жазады Ю.Зуев.
+Ал, енді [[Геродот]]тың дерегі бойынша, қазақ даласын мекендеген сақ тайпасының ең үлкені Асы "Ассақтар" атымен байланысты. Асылар батысында Кіші Қаратау арқылы шектелсе, шығысында Талас, Шу, Іле, Тарбағатай мен Алтай аралығына дейін мекендеген, негізгі ата-мекені Жетісу болған. Тарихшы [[Уахит Хамзаұлы Шалекенов|У. Шалекенов]] Асылардың Тұйық, Жайсан, Шатырқұл кен орындарын игергенін жазса, [[Әлкей Хақанұлы Марғұлан|Ә. Марғұлан]] Асылардың Сарыарқадағы көптеген мәдение ескерткіштерін ашып берді. "Ассақтар, яғни асы тайпасы б.д.д. 5-6 ғасырда құрылған Ұлы жүз отанының бірі болып, Үйсін мемлекетінің құрамына енген. Б.д.д. 2-ғасырда грек-бактриялықтарды тас-талқан етіп жеңген Үйсін мемлекетінің Асы, Арыс тайпаларыныан жасақталған жауынгерлер еді"- деп жазады Ю.Зуев.
 Қысқасы, Аса өзенінің тарихы осы аймақты мекендеген Сақ тайпасының атымен аталғаны даусыз. Бүгінде Жамбыл ауданының орталығы, темір жол бекеті, бірқатар елді мекендер осы Асы тайпасының атымен аталады.<ref>Жамбыл облысының топномикалық атауларының анықтамалығы</ref>
+== Дереккөздер ==
-== Сыртқы сілтемелер ==
+{{дереккөздер}}
-* [http://www.egemen.kz/indexold.php?act=readarticle&id=466/ Аңшылық кәсіп пе, әлде нәсіп пе?]
-==Дереккөздер==
-<references/>
-{{Суретсіз мақала}}
 [[Санат:Жамбыл облысы өзендері]]

Аса (өзен): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

13:02, 2015 ж. шілденің 29 кезіндегі нұсқа

Мазмұны

Бастауы

Гидрологиясы

Атау тарихы

Дереккөздер

Навигация мәзірі

Аса өзені

Сипаттамасы
Ұзындығы	253 км
Су алабының ауданы	6670 км²
Су шығыны	10,4 м³/с
Су ағысы
Бастауы	Теріс және Күркіреу өзендерінің қосылуынан
Сағасы	Талас өзеніне құяр жерінде құмға сіңіп кетеді.
Орналасуы

Ел	Қазақстан, Қырғызстан
Аймақ	Жамбыл облысы Талас, Сарысу, Жамбыл аудандары

Аса (өзен): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

13:02, 2015 ж. шілденің 29 кезіндегі нұсқа

Бастауы

Гидрологиясы

Атау тарихы

Дереккөздер

Навигация мәзірі

Іздеу