Ұлақшы хан

Ұлақшы хан
Лауазымы
Алтын Орданың 3-ші ханы
1256 — 1258
Ізашары	Сартақ хан
Ізбасары	Берке хан
Өмірбаяны
Діні	Тәңіршілдік
Қайтыс болуы	1258 (1258)
Династия	Жошылықтар
Әкесі	Сартақ (кейбір деректе Бату)
Анасы	Барақшын қатын

Ұлақшы хан - 1256-1257 жылдары билік еткен Алтын Орданың ханы. Сартақтың, кейбір деректерде Бату ханның ұлы.

Басқаруы

Әл-Жуайни"Әлем жаулаушысының тарихы"атты еңбекте былай деп жазады:"Сартақтың өлімінен соң,Мөңке қаған Алтын Ордаға әмірлерді аттандырады,Бату ханның әйелі мен бала-шағасына,бауырларына көңіл бөледі.Бату ханның үлкен әйелі Буракчин хатунға Сартақтың ұлы Ұлақшыны кәмелетке толып,әкесінің тағын иеленгенше тәрбиелеуін және билікті қолына алуын тапсырады.Бірақ тағдырдың жазуы басқаша болып,Ұлақшы сол жылы қайтыс болады".Кей жазба деректерде Ұлақшының есімі 1257 жылы аталатынын естен шығармаған жөн.Басқаша айтқанда,ол кезде Ұлақшы тірі,ал Берке әлі билік басына келмеген кезі.Беркенің Алтын Орда ханы болып тағайындалуы кезіндегі жағдай беймәлім күйінде қалып келеді.Тек оның таққа оп-оңай келіп отыра салмағанын аңғартатын көмескі мәліметтер ғана сақталған.Оның өзі аз.Ең әуелі Беркеге Бату ханның үлкен әйелі Буракчин хатунның қолындағы билікті алуға тура келді.Ол Сартақтың шешесі әрі тақ мұрагері Ұлақшының әжесі болды.Немересінің жасы жеткенше бүкіл билік соның қолына тапсырылған.Сартақтың шешесінің Алтын Ордада беделі күшті еді.Немересі Ұлақшы өлгеннен кейін де Буракчин хатун билік тізгінін оңайлықпен жібере қоймады,біраз уақыт қолында ұстады.Ол заң негізінде билік етті,мұнда тосын немесе жасырын ештеңе болған жоқ.Моңғол империясында әйелдер саясатқа белсене араласқан,құрылтайларға қатысты және олардың пікірлерімен де санасты.Мұның дәйектері ортағасырлық қолжазба деректерінде сақталған.Мысалы үшін,XIV ғасырдың 30-жылдарында Дешті Қыпшақ жеріне келген арабтың белгілі саяхатшысы ибн Баттутаның қолжазбаларында мынадай жолдар кездеседі:"Бұл аймақтан мен бір ғажап көрдім-әйел затына құрмет ерекше.Олар тіпті еркектерден де сыйлы".Мұсылман қағидаларына үйренген ибн Баттута үшін мұндай жағдай мүлде өзгеше,көз үйренбеген құбылыс.Ал Алтын Орда халқына мұның тосын ештеңесі де жоқ болатын.Жалпы,Моңғол империясында әйелдің әлеуметтік сатысы биік болғанын XV ғасырда өмір сүрген араб тарихшысы әл-Макризидің еңбегінен,бүгінге жеткен Жасақ үзіндісінен де көреміз:"Шыңғыс хан соғысқа жарамды әйелдер,еркектер жорыққа кеткенде,солардың міндетін атқаруға тиіс деп бұйырды".Қоғамның ең биік сатысында да әйелдің алар орны олқы болмады.Алтын Орда жайлы әл-Омари былай деді:"Бұл мемлекеттің халқы халиф белгілеген заңдармен жүрмейді,әйелдері билікке еркектерінен кем араласпайды.Осы елдің әміршілерінің қолынан шыққан талай қағазды көрдім."Хатундар мен әмірлердің пікірлері осыған саяды"деген секілді сөздер бәрінде кездеседі".Сөздің қысқасы,Буракчин хатун немересі Ұлақшы қайтыс болғанына көп болмаса да,Алтын Орда билігін ұстады.Бірақ,Жошының үшінші ұлы,Бату ханның інісі Берке бастаған үлкен қарсылыққа ұшырайды.Беркенің көрсеткен қысымынан қорқып,ол елден қашпақ болады.Сөйтіп,Құлағудан көмек сұрайды.Құлағу қол ұшын созып,пана болуға келісімін береді.Алайда Берке Буракчин хатунды ұстап алып,өлтіруді бұйырады.Билік басына да содан соң келеді.