Созақ

Созақ— Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданындағы ауыл, ауылдық округтің орталығы. Аудан орталығы— Шолаққорған ауылынан солтүстік-батысқа қарай 70 км жерде орналасқан. Тұрғыны 4,1 мың адам (2004). 1928 — 34 ж. аралығында аудан орталығы болды. 1959 ж. құрылған “Қаракөл” ғылыми-өндірістік бірлестігінің, Созақ кеңшарының орталығы болды. Оның негізінде ӨК, шаруа қожалықтары ұйымдастырылған. Созақтың орнында орта ғасырларда Созақ (Хузак) көне қамал-қаласы болған. “Хан Мазары” деген қасиетті жерде Әбілқайыр, Жәнібек хандардың сүйектері жатыр.

Созақ, Хұзақ — ежелгі қаланың орны. Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданы Созақ ауылының оңтүстік шетінде орналасқан. Қала 13 ғ-дың жазба деректерінде Хұзақ деген атпен аталады, ал 16 ғ-дан бастап Созақ деген атпен белгілі. Қаланың сырты дуалмен және ормен қоршалған. Онда 500-ге жуық үй болған. Қала маңында егіншілікпен айналысқан мекендер орналасқан. Зерттеу жұмыстарын 1946 ж. Орталық Қазақстан археол. экспед. (жетек. Ә.Марғұлан), 1947 — 48 ж. Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедиция (жетек. А.Н. Бернштам), 1982 — 83 ж. бұрынғы Шымкент (қазіргі Халықар. қазақ-түрік ун-тінің Шымкент ин-ты) археол. экспед. тобы зерттеген. Олар қаланың 10 ғ-да пайда болып, 18 ғ-ға дейін өмір сүргенін анықтады. С-тың бұрынғы орны Тарсатөбе деп аталады. Ол биікт. 20 м мұнаралы дуалдармен қоршалған. Қазба жұмыстары барысында үйлердің жұрты, көптеген қыш заттар, хумдар — тамақ, астық сақтауға арналған ыдыстар, тегенелер, қаракөк және көкшіл түсті бояулармен боялған табақшалар, 15 — 16 ғ-лардағы бірнеше мыс тиындар табылды.