Оптикалық изомерия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол: 1-жол:
[[Сурет:Milchsäure Enantiomerenpaar.svg|thumb|298x298px]]
[[Сурет:Milchsäure Enantiomerenpaar.svg|thumb|298x298px]]
'''Оптикалық изомерия''' (немесе энантиомерлер ([[Ежелгі грек тілі|еж. грек]] ἐνάντιος + μέρος — қарама-қарсы + бөлшек, өлшем) — бір құрылымдық формулаға ие, бірақ айнадағы кескіндерімен сәйкес келмейтін [[Молекула|молекулалар]]. Олардың түстері, балқу және қайнау температулары бірдей, бірақ жарықтын поляризациялану жазықтығын бір [[Изомералар|изомері]] оң жаққа бұрса, екінші изомері сол жаққа бұрайды.
'''Оптикалық изомерия''' (немесе энантиомерлер ([[Ежелгі грек тілі|еж. грек]] ἐνάντιος + μέρος — қарама-қарсы + бөлшек, өлшем) — бір құрылымдық формулаға ие, бірақ айнадағы кескіндерімен сәйкес келмейтін [[Молекула|молекулалар]]. Олардың түстері, балқу және қайнау температулары бірдей, бірақ жарықтын поляризациялану жазықтығын бір [[Изомералар|изомері]] оң жаққа бұрса, екінші изомері сол жаққа бұрайды. Мысалы ретінде [[Паклитаксел|таксолды]] алуға болады.


Құрамында төрт түрлі топпен байланысқан көміртек атомы бар органикалық молекулалар [[хиральді молекулалар]] деп аталады.
Құрамында төрт түрлі топпен байланысқан көміртек атомы бар органикалық молекулалар [[хиральді молекулалар]] деп аталады.
28-жол: 28-жол:
#Косметикалық заттар өндіру (эфир майларын, яғни әтірдің иісін алуда);
#Косметикалық заттар өндіру (эфир майларын, яғни әтірдің иісін алуда);
#Қант жасау т.б. салаларда кеңінен қолданылады<ref>[http://bilimland.kz/kk/home BilimLand.kz]</ref>.
#Қант жасау т.б. салаларда кеңінен қолданылады<ref>[http://bilimland.kz/kk/home BilimLand.kz]</ref>.

== Таксол ==
<ref>http://www.findpatent.ru/patent/212/2120740.html,
© FindPatent.ru - патентный поиск, 2012-2016,
http://www.findpatent.ru/patent/212/2120740.html,
http://web.stanford.edu/~kaleeg/chem32/ste1/1s.html,
http://www.pharmacognosy.us/wordpress/wp-content/uploads/The-Story-of-Taxol.pdf,
http://kbkf.kkft.bme.hu/enantiomers.pdf,
http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.402.9253&rep=rep1&type=pdf,
http://www.chemocare.com/chemotherapy/drug-info/taxol.aspx,
https://books.google.kz/books?id=XiFn2BoZ0ykC&pg=PA131&lpg=PA131&dq=taxol+racemic+mixture&source=bl&ots=bhCJMXe-3k&sig=CkXQZ7HW1wKsnxagXaJmvWsDk0s&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjfxtm-ie_KAhWjJ5oKHXDeC0QQ6AEILjAD#v=onepage&q&f=false,
</ref>
===Құрылысы===
(-) –paclitaxel= (1S,2S,3R,4S,7R,9S,10S,12R,15S)-4,12-Diacetoxy-15-{[(2R,3S)-3- (benzoylamino)-2-hydroxy-3- phenylpropanoyl]oxy}-1,9- dihydroxy-10,14,17,17-tetramethyl -11-oxo-6-oxatetracycloheptadec-13-en-2-yl rel-benzoate[[File:Таксол.jpg|thumb|Таксолдың құрылысы]]
===Ашылу тарихы===
1963 жылы Джонатон Хартвелл бастауымен АҚШ-тағы Ұлттық Ісік Институтының ғалымдары бүкіл Америка континенттіндегі өсімдік үлгілерін жинап , олардың ісікке қарсы тұра алатындықтай қасиеттерін зерттеді.1981 жылға қарай ол ғалымдар тобы 135000-дай үлгілерді анализдеді. Оның ең үздігі таксол тікелей әсер беретіндей қасиет көрсетті. Қазіргі кезде Бристоль-Майерс Скуибб компаниясы шығаратын жартылай синтетикалық паклитаксел клиникалық қолданысқа ие.
=== Синтезделуі===
Таксолдың тисс ағашының әр түрінен зиготтық эмбриондарынан бөліп алуынан жүзеге асады. Тaxus cuspidate ағашының ең үздік үлгілерінің дәндерін жинайды . Эмбрион құрамындағы судың мөлшері 10 пайыздан төмен болу үшін үш күн бойы 40 градустық (Цельсий) вакуумдық пеште эмбриондарды кептіреді және кері өлшейді . Содан соң оларды сұйық азотта қатырып, ұнтаққа айналдырады . Ол ұнтақты алынған өнімнен 100 есе көп мөлшердегі метанолы бар инкубаторға 28 градуста(Цельсий) 7 күн ұстайды . Алынған сіріндіні 0,2 мкм болатын мембрандық фильтрдан өткізіп , HPLC(Жоғары нәтижелі сұйықтық хроматографиясы) арқылы таксол бар-жоғын анықтайды.Сол тисс ағаштардың тікен-қыртыстарын жинап , анализден өткізіп олардың ішіндегі таксол құрамын жоғарыдағы үлгіге орай анықтайды.Бірақ ол хиральды атом саны өте көп болғандықтан (11 хиральды көміртек атомы) оны синтездеу мақсатында өте күрделі синтетикалық бағыттар қолданылады . Себебі, таза таксол затының кішкене ғана мөлшерін алу үшін 2000-4000 шақты тисс ағашынан алынатын табиғи шикізаттарды жоғарыда көрсетілген бағыттарға орай синтездеу қажет. Ал ол өте тиімсіз әдіс.
===Қолданысы===
Сүт безі қатерлі ісігіне, жұмыртқа жасушасының ісігіне , өкпе ауруына және т.б. ісік ауруларын емдеуге қолданылады.
Тигізетін әсерлері:
*Қан құрамындағы тромбоцит эрритроциттердің мөлшері төмендеп, анемия немесе қан кетеді;
*Шаштың түсуі;
*Сүйек буындарының ауруы;
*Жүрек айну және құсу;
*Диарея;
*Жоғары сезімталдық реакциясы – қызу, беттің қызаруы, ентігу т.б. белгілер пайда болады. Осы реакциялардың көпшілігі инфузияға бірінші 10 минут ішінде пайда болады. Бұл белгілер пациентердің 10-29%-ында кездеседі;
*Тобықтың ісінуі;
*Қан қысымының төмендеуі;
*Терінің қараюы;
*Тырнақтардың өзгеруі болады. Алайда бұл белгілер пациенттердің 10 пайызында кездеседі.
Ескерту: Егер пациенттің дене қызуы - (38 ° C) және қалтырау болса, тыныс алу қиындаса міндетті түрде больницаға баруы қажет!!!
===Қабылдауы===
Таксол веналар ішіне инъекция немесе инфузия түрінде беріледі. Таксол - тітіндіргіш. Ол химиялық зат, яғни тамырдың қабынуына әкеледі. Сондықтан да , көп адамдарға аллергия туғызады. Таксол әр түрлі күн тәртібінде, мөлшер бойынша қабылдау керек. Таксол ағза ерімейді, сондықтан оны алтынның кішкене бөлігіне таксолды енгізіп , адамның денесіне жібереді. Алтын адам ағзасындағы ісіктің вирусын тез табады. Алтын вирусты блоктап, ішіндегі таксолды босатады. Сосын таксол ағзаға еніп, басқа вирустарды өлтіреді.
===Изомерлерінің әсері===
Таксолдың құрылымын оның алғаш рет ашылғанынан бастап 8 жыл өткен соң ғана рентген кристаллографиясы арқылы анықтады.Ол осы үшциклді терпеннің туындысы болып шықты.Оның молекуласы 11 хиральды көміртек атомынан тұрады ,яғни, оның бүкіл 211 оптикалық изомерлерінің ішінен тек қана біреуі ғана табиғатта кездесетін қосылысының аналогы бола алады




== Дереккөздер ==
== Дереккөздер ==

23:22, 2016 ж. ақпанның 19 кезіндегі нұсқа

Оптикалық изомерия (немесе энантиомерлер (еж. грек ἐνάντιος + μέρος — қарама-қарсы + бөлшек, өлшем) — бір құрылымдық формулаға ие, бірақ айнадағы кескіндерімен сәйкес келмейтін молекулалар. Олардың түстері, балқу және қайнау температулары бірдей, бірақ жарықтын поляризациялану жазықтығын бір изомері оң жаққа бұрса, екінші изомері сол жаққа бұрайды. Мысалы ретінде таксолды алуға болады.

Құрамында төрт түрлі топпен байланысқан көміртек атомы бар органикалық молекулалар хиральді молекулалар деп аталады.

Медицинада оптикалық изомердің маңызы

Дәстүрлі және қазіргі заманғы медицина технологиясы рацематты қосылыстарды алады. Рацематты қосылыстар – 2 түрлі “оң” және “теріс” энантиономерлерден тұрады. Олардың физикалық қасиеттері бірдей болғанымен, фармацевтикалық қызметтерінде, яғни дәрінің ағзаға әсер етуінде айырмашылықтары болады. Бұған нақты мысал – морфин. Табиғи өсімдік шикізаты ішіндегі зат – сол изомер болып табылады. Жануарлар мен адам үшін препаратты енгізу белгіленген және берік аналгезии өндіреді. Морфиннің оң жақ изомері жансыздандырғыш қызмет атқармайды. Бұл жағдайда инсулин әрекетіне байланысты – физиологиялық белсенділігі тек сол жақ изомері көрсетеді. Өкінішке орай рацематты заттарды қолданудан стереоизомерлердің бірі улы болып, қайғылы оқиға орын алған[1]. Сондай-ақ, напоксен ауруды әлсіреткенімен, бір жағынан бауырға зияннын тигізеді.

Тағы да бір мысал, бір энантиономер дәрі ретінде Туберкулезді емдесе, бір жағынан соқырлыққа әкеледі. Сондықтанда, химиктер таза бір энантиономерді дәрінің ішіне салады, яғни қазірде 80 пайыз дәрі жалғыз энантиономерден тұрады.

Қосылыстың құрылысын анықтау

  • Поляриметр – жазық поляризацияланған жарық көмегімен хиральды қосылысты жақындатқанда жазық оңға не солға айналдыру арқылы анықталады. Сол себепті, олар оптикалық белсенді қосылыстарға жатқызылады. Оңға айналғаны D(+), ал солға L(-) болып табылады.
  • Екінші әдіс – рентген криссталлографиясы және модельдеу арқылы анықталады. Әрбір зат өзінің кристаллдық құрылымына ие. Рентген кристаллография рентген сәулелерінің көмегімен кристалды үлгідегі сәулелендіру арқылы құрылымын егжей-тегжейлі көрсетуге мүмкіндік береді. Атом жазықтықтары арасындағы қашықтық рентген сәулесін күшейтеді не әлсіретеді. Сәуле күшейген кезде, фотопленкада дақ пайда болады. Бұл дақ ғалымдар үшін заттың молекулалық құрылысын дәл анықтауға көмектеседі.

Оптикалық изомерді бөлу

Таза энантиономерлерді бөліп алудың 3 жолы бар:

Оптикалық айыру (Дәстүрлі синтетикалық)

Ибупрофен энантиомері

Бұл тәсілді 2 энантиомерді ажырату үшін қолданады. Яғни, оптикалық белсенді қосылыстағы жалғыз энантиомерді қосылыстағы 1 изомермен әрекеттестіріп,өзге күй мен қасиетке ие жаңа өнім алады. Оны физикалық тұрғыда бөлуге болады. Мысалы, берілген ерітіндінің еру қасиеті өзгеше болғандықтан, белгісіз энантиомер мен жаңа өнім фракциялық кристаллизация арқылы ажыратылады. Жаңа өнім, қарапайым реакцияда қалаған энантиомерге қайта орала алады. Кристаллизация әдісі изомер бір энантиомерінен тазарғанға дейін қайтална береді. Бұл тәсіл өте күрделі, әрі ұзақ уақытты керек етеді. Бұл үрдісте көп мөлшерде органикалық ерітінділер қолданылады. Алайда, бүгінгі таңда, 73 атмосфералық қысымда, 31° температурада, СО2 полярсыз ерітіндісің қолданады.

Бастапқы оптикалық материалдарды қолдану

Бастапқы материал орнында оптикалық белсенді реагенттерді қолдану арқылы жүзеге асады. Бұл әдіс өніммен бір бағытта айналады. Мысалға L-аминқышқылдары. Артықшылығы: аралық өнімді сақтау, қалаған энантиомердің түзілуі.

Хиральді катализаторды қолдану арқалы

Бұл әдіс арқылы тек 1 ғана энантиомер аламыз. Кемшілігі - қымбат. Артықшылығы – катализаторлар қайта пайдаланылады.

Қолданысы

  1. Фармацевтикада жаңа дәрілерді табу;
  2. Медицина (Этанбутол туберкулезге қарсы қолданады, соның әсерінен емделушіде соқырлық пайда болады);
  3. Косметикалық заттар өндіру (эфир майларын, яғни әтірдің иісін алуда);
  4. Қант жасау т.б. салаларда кеңінен қолданылады[2].

Дереккөздер

  1. Екінші энантиомердің жағымсыз жағын білмей тұрып, жүкті әйелдер пайдаланғаннан кейін олардың сәбилерінің кемтар болып туылуына алып келді.
  2. BilimLand.kz